DZIEJE RELIGII, FILOZOFII I NAUKI
indeks | antologia religijna | antologia filozoficzna | filozofia nauki
ARYSTOTELES
Hermeneutyka
przełożył Kazimierz Leśniak
1. Stosunek języka do myśli
Najpierw trzeba ustalić, czym jest nazwa i czym słowo, następnie czym jest przeczenie i twierdzenie, zdanie i wypowiedź.
Słowa są symbolicznymi znakami wrażeń doznawanych w duszy, a dźwięki pisane są znakami dźwięków mówionych. Jako pisane a także i mówione nie są dla wszystkich ludzi te same. Ale to, czego przede wszystkim są znakami, wrażeń doznawanych w duszy, jest takie samo dla wszystkich; a więc i to, do czego są te wrażenia podobne, mianowicie rzeczy są również takie same. Sprawa ta została już omówiona w traktacie O duszy i należy do innego zakresu badań.
Tak jak niekiedy pewna myśl nie jest ani prawdziwa, ani fałszywa, a inne bywają czasem z konieczności takie lub takie, tak również ma się rzecz i z dźwiękami mówionymi. Bo fałszywość i prawdziwość ma do czynienia z łączeniem i rozdzielaniem. Same nazwy i słowa, na przykład "człowiek" lub "biały" bez żadnego dodatku, są jak gdyby myślami bez łączenia i rozdzielania; nie są bowiem ani fałszywe, ani prawdziwe. A dowód na to jest taki, że "kozioł-jeleń", mimo iż coś znaczy, nie jest ani prawdą, ani fałszem, jeżeli się nie doda, że "istnieje" lub że "nie istnieje", czy to po prostu, czy w odniesieniu do czasu.
2. Definicja nazwy. Nazwy proste i złożone
Nazwa jest to dźwięk znaczący coś na mocy umowy, bez odniesienia do czasu, dźwięk, którego żadna część oddzielona od całości nic nie znaczy.
Na przykład w nazwie "piękny koń", "koń" oddzielnie nie ma tego znaczenia, jakie miał w wyrażeniu "piękny koń". Proste nazwy różnią się od złożonych. W przypadku nazw prostych część nie ma w ogóle żadnego znaczenia; natomiast części w nazwach złożonych mają pewne znaczenie, ale nie w oderwaniu od całości; na przykład w nazwie "łódź piracka", "łódź" nie ma samodzielnego znaczenia.
Mówię "na mocy umowy", ponieważ żadna nazwa nie jest nazwą naturalną, dopóki nie stanie się znakiem. Nawet nieartykułowane głosy, na przykład zwierzęce, coś wyrażają, ale żaden z nich nie jest nazwą.
"Nie-człowiek" nie jest nazwą, a nawet nie ma właściwej nazwy, którą można by nadać temu wyrażeniu; nie jest ono ani twierdzeniem, ani przeczeniem. Niech to będzie nazwa nieokreślona, skoro nadajemy ją różnym rzeczom zarówno istniejącym, jak i nieistniejącym.
"Filona", "Filonowi" itp. nie są nazwami, lecz gramatycznymi przypadkami nazw. Ta sama zasada odnosi się zarówno do tych przypadków, jak i do nazw, oprócz odmiany, która połączona ze słowami "jest", "był" lub "będzie" nie jest prawdziwa lub fałszywa, podczas gdy nazwa zawsze jest taka; na przykład "Filona jest" lub "Filona nie jest"; żadne bowiem z tych wyrażeń nie jest ani prawdziwe, ani fałszywe.
4. Definicja zdania
Zdanie jest to wypowiedź znacząca, której pewna część oddzielnie znaczy coś - jako wyrażenie, a nie jako twierdzenie lub przeczenie.
Mam na myśli to, że na przykład "człowiek" znaczy wprawdzie coś, ale nie to, że istnieje czy nie istnieje. Stanie się jednak twierdzeniem czy przeczeniem, jeżeli się coś doda. Pojedyncze zgłoski w wyrazie "człowiek" nie znaczą nic. Również w wyrazie "mysz" "ysz" nic nie znaczy; jest to tylko wymówiony dźwięk. W słowach złożonych poszczególne składniki coś wprawdzie znaczą, ale nie w oderwaniu od całości, jak to już wyżej stwierdziliśmy.
Każda wypowiedź coś znaczy, ale nie jako narzędzie, lecz, jak powiedzieliśmy, na mocy umowy. Nie każda jednak wypowiedź jest zdaniem stwierdzającym coś, lecz tylko taka, której przysługuje prawdziwość lub fałszywość. Ale nie wszystkim wypowiedziom przysługuje prawdziwość lub fałszywość, bo na przykład prośba jest wypowiedzią, lecz nie jest ani prawdziwa, ani fałszywa. Pomińmy jednak inne tego rodzaju wypowiedzi, gdyż rozważania na ten temat należą raczej do zakresu retoryki i poetyki, a nasze niniejsze dociekanie dotyczy zdań, które coś stwierdzają.