2. Wiedz, o Pandawo, iż prawdziwe wyrzeczenie jest Jogą; jogiem nie stanie się nikt, kto się nie wyrzeknie własnej wyobraźni.

3. Człowiek rozumny, który po drodze Jogi się wspina, czynów za środek używa; lecz gdy posiądzie doskonałość w Jodze, pogodne trwanie w niej staje się dlań środkiem.

4. Ten się zowie doskonałym w Jodze, kto ani wrażeń zmysłowych, ani czynów nie pragnie i od wszelkich osobistych zamiarów jest wolny.

5. Duchem ma wznosić swą niższą naturę, lecz jej nie gnębić; bowiem Duch jest zaprawdę osobowości przyjacielem, choć jest zarazem jej wrogiem.

6. W człowieku, którego niższa natura jest całkowicie Duchowi powolną, jest On jej przyjacielem; lecz tam gdzie podlegać mu nie chce, staje się jej wrogiem.

7. Człowiek, którego najwyższy Duch w pełni osobowością włada i nad niższą panuje naturą, jest zawsze spokojny i równy; wśród gorąca jak i zimna jednaki, w bólu i radości, we czci i niesławie.

8. Człowiek, który całkowicie opanował zmysły, a swe zadowolenie w mądrości i wiedzy znajduje, który niewzruszony jest jak opoka, a na ziemi grudkę, kamień i złoto tym samym patrzy okiem, jest zwany doskonałym w Jodze.

9. Kto równie bezstronnie traktuje wrogów i przyjaciół, obcych i swoich, cudzoziemców i najbliższych, kochających i niechętnych, a także ludzi szlachetnych jak i niegodziwych, tan jest zaprawdę najwyżej.

10. Niechże więc człowiek, który chce zdobyć doskonałość w Jodze, nieustannie ja praktykuje, przebywając w samotności, władnąc myślą i cała swą naturą, od pragnień wolny i nadziei;

11. w czystym otoczeniu niech sobie stałe obierze miejsce, nie za wysokie i nie za niskie, z trawy "kusza", skóry czarnej antylopy i płótna usłane;

12. tam skupiając myśl na jednym dążeniu, zatrzymując jej ruch, jak i wszelkie zmysłów działanie, w nieruchomej niech usiądzie postawie i ćwiczy się w Jodze, ku natury swej oczyszczeniu.

13. Siedząc wyprostowany, kręgosłup, głowę i szyję trzymając prosto, niech trwa w bezruchu, pomiędzy brwi niewidzące utkwiwszy wejrzenie;

14. wolny od lęku i pełen pogody, niezłomny w swym ślubie czystości i umysłu równowadze, niech myśl ku Mnie kieruje i siedząc cichy, w pełnej harmonii, niech całą duszą ku Mnie się wzniesie.

15. Jogi zawsze tak z Duchem zjednoczony, o niewzruszonej myśli, osiąga Pokój, najwyższe Szczęście Wyzwolenia we Mnie.

16. Zaprawdę, Ardżuno, Joga nie jest dla tych, którzy nie znają umiarkowania w jedzeniu lub spaniu, ale też i nie dla tych, co za daleki idą we wstrzemięźliwości i ascezie.

17. Lecz ten, który umiar zna we wszystkim, tak w pracy jak i w posiłku, rozrywce, śnie i czuwaniu, znajdzie w Jodze kres wszelkiego cierpienia.

18. Gdy jego opanowana myśl, wolna od tęsknot, choćby od najpożądańszych przedmiotów, jest cała w Duchu skupiona, rzec o nim można - "utwierdzon jest w Jodze".

19. Nieruchoma jak płomień lampy w bezwietrznym powietrzu, jest niewzruszona świadomość Mędrca, który w Jodze pogrążony trwa.

20. To w czym zawisa uspokojona przez rozmyślania myśl; to, w czym człowiek, Ducha ujrzawszy, w Duchu swym i przez Ducha pełne znajduje zadowolenie;

21. to, w czym poznaje ponad-zmysłowe, najwyższe, intuicyjnemu Rozumowi dostępne szczęście; to, w czym trwając, w sercu Rzeczywistości przebywa;

22. co raz posiadłszy, za zdobycz poczytuje ponad wszystkie skarby większą; w czym, gdy utwierdzon, najcięższy ból zachwiać nim nie może -

23. To zwykle jest Jogą - zerwanie łącznika z cierpieniem. Zdobywać ją trzeba z wytrwałością niezłomną, sercem ufnym i pełnym wiary.

24. Odrzuciwszy wszystkie, do ostatka, wyobraźnią ożywiane pragnienia, a rozumem opanowawszy rozbierające się na wsze strony zmysły,

25. niech spokój zdobywa powoli, stopniowo, niezmąconym wspomagany rozumem; a myśl w Duchu skupiając, niech ruch jej całkowicie stara się powstrzymać.

26. A ilekroć ta niestała, niesforna myśl wymknie się, tylekroć niech ją z powrotem sprowadzi i władzy Ducha podda.

27. Zaprawdę najwyższe szczęście staje się udziałem Joga, gdy wolny od grzechu, o niewzruszonej myśli, a namiętnościach na zawsze ucichłych, z Brahmanem się jednoczy.

28. Człowiek stały w Jodze, który grzech wszelki na zawsze odrzucił, a całą swą naturę wciąż harmonizuje, łatwo nieskończonego zaznaje szczęścia w zbliżeniu z Brachmanem.

29. Człowiek, Jogą zharmonizowany, Ducha widzi w każdej istocie, a każdą istotę w Duchu; jedność widzi wszędzie.

30. A ten, kto Mnie widzi wszędzie i wszystko widzi we Mnie, nie utraci Mnie nigdy, a Ja nie stracę jego.

31. Jogi, który cześć Mi oddaje w każdej obecnemu istocie, wciąż żyjąc Ducha jednością, zaprawdę przebywa już we Mnie, bez względu na to jak żyje.

32. Kto we wszystkim widzi Ducha tożsamość, o Ardżuno, a przez to jednakość wszystkiego, tego co radosne, jak i tego co smutne, ten uważany jest za doskonałego w Jodze.

Ardżuna mówi:

33. Nie widzę by Joga niewzruszonej równowagi, którąś mi wyłożył, o Madhusudhano, trwale mogła mieć podstawy, przy ciągłym niepokoju myśli;

34. bowiem myśl nigdy nie trwa w spokoju, o Kriszno, jest ona zaprawdę silna, gwałtowna, uparta, do poskromienia trudna; chyba równie trudno ją ujarzmić jak zatrzymać wiatr.

I rzecze Pan:

35. Myśl jest istotnie ruchliwa i trudno ją utrzymać na wodzy, o Ardżuno waleczny, a jednak opanować ją można przez nieustanne ćwiczenie i bezosobistość.

36. Sądzę, że dla ludzi o nieopanowanej naturze, Joga jest rzeczywiście niedostępną; lecz ci, co swą osobowość Duchowi poddali, osiągnąć ją mogą, przez właściwie kierowaną energię.

Ardżuna mówi:

37. A ten, co wszedł w Jogę, lecz nie posiada samoopanowania, a jeno wiarę ma żywą, którego niespokojna myśl błąka się wciąż i od Jogi oddala, będąc niezdolny do osiągnięcia w niej doskonałości, jakąż drogą on pójdzie?

38. Czy oddaliwszy się od obu dróg, chwiejny i niestały w swym do Boga dążeniu, nie zginie on, o Kriszno potężny, jak rozwiewający się obłok?

39. Zechciej całkowicie rozproszyć tę moją wątpliwość, bowiem nikt prócz ciebie, o Kriszno, tej wątpliwości nie zdoła zniweczyć.

Błogosławiony rzecze Pan:

40. Zaprawdę, o synu Prity, ani w tym, ani w tamtym świecie nie czeka go zatracenie, albowiem człowiek sprawiedliwy, o przyjacielu mój, nie może nigdy na srogi los zasłużyć.

41. Ten, kto nie poddał Jodze, znajdzie się w świetlanej krainie sprawiedliwych, skąd po niezliczonych latach znów na ziemię powróci, rodząc się w domu zacnych i bogobojnych ludzi;

42. albo nawet w rodzinie Jogów rozumnych, choć zasłużyć na takich rodziców niezmiernie jest w tym świecie trudno.

43. Tam, o radości Kaurawów, odzyska w swym poprzednim żywocie zdobytą zdolność jednoczenia się z Duchem i trud pielgrzymki ku doskonałości podejmie na nowo.

44. Praktykowana ongiś Joga nieodparcie go pociągnie. A pragnąc ją poznać, przeniknie poza słowa Wed i ku samej istocie Brahmy się zbliży.

45. Zaprawę pracując tak wytrwale, wyzwalając się z grzechu i doskonaląc w przeciągu wielu żywotów, osiągnie najwyższy Cel.

46. Doskonały Jogi wyżej stoi od pustelnika ascety, a nawet od mędrca, wyższym też jest nawet od człowieka czynu; więc Jodze oddaj się Ardżuno.

47. A tego wśród Jogów najwyżej JA stawię, kto pełen wiary, Mnie wielbi i we Mnie Duchem przebywa; ten ci jest stały w Jodze, Ardżuno.

Tak brzmi przesławnych Upaniszadów
Bhagawad Gity, Pieśni Pana,
wiedzy o Wiecznym, Jedynym, nauki Jogi,
rozmowy Szri Kriszny z Ardżuną
Część Szósta, zwana:
JOGĄ SAMO-OPANOWANIA.

PRZYPISKI DO ROZMOWY SZÓSTEJ

Strofa 1 - Sanjasin był wolny od obowiązku jakichkolwiek rytuałów; lecz brak tych zewnętrznych obowiązków, jak i pomarańczowo-płowa szata wyrzeczenia się mogą być tylko zewnętrzną formą.
Strofa 2 - Sankalpa - władza wyobraźni, twórca zamiarów, osobistych planów i przedsięwzięć.
Strofa 3-4 - Dla nieustannego przebywania w Bogu czyli w stanie najwyższego Samadhi.
Strofa 7 - Tj. wszelkich dwójni przeciwieństw.
Strofa 11 - Chodzi tu o czystość magnetyczną a nie tylko fizyczną; skóra antylopy, tygrysa lub pantery jest symbolem ruchliwości myśli, drapieżności naszego egoizmu i namiętności; po za tym wszystkie są złymi przewodnikami magnetyzmu, podobnie jak jedwab, stąd używane są w Jodze.
Strofa 12 - Dowolne rządzenie myślą i zatrzymywanie jej bezładnego ruchu jest jedną z podstaw Jogi, dopiero w cichej jak tafla niezmącona wód, umysłowości - powiadają księgi Indii - może się odbić czyste światło Prawdy bez spaczenia; a poznanie i zjednoczenie się z Prawdą jest celem Jogi.
Strofa 13 - trzeba siedzieć prosto, kręgosłup, głowa i szyja w jednej linii; chodzi o równe krążenie prądów energii żywotnej, wzdłuż rdzenia pacierzowego, aż do szczytu głowy; pomiędzy brwiami znajduje się ośrodek - czakram - ponad fizyczny, mający w Jodze duże znaczenie.
Strofa 14 - Tzw. Brahmaczaria - to zupełny celibat, bowiem energia płci przetwarza się przez ćwiczenia specjalne Jogi, w potęgę woli, myśli i twórczości duchowej; Brahmaczaria w pojęciu hinduskim obejmuje również całkowitą czystość uczuć i myśli.
Strofa 23 - Zarówno wiary w siebie, jak w niezłomne prawo iż żaden wysiłek w Jodze nie ginie, oraz bezwzględnego zaufania w stosunku do Guru - duchowego kierownika - gdyż bez tej ufności nawet on nie może pomóc.
Strofa 30-31 - "Ja" i "Mnie" to Wszechduch; Szri Kriszna raz mówi o Sobie jako o Wszechduchu (Wisznu), raz jako o Awatarze tj. Jego wcieleniu.
Strofa 38 - Tj. drogi zwykłej powolnej ewolucji, przez pełnienie normalnych obowiązków i ofiar, zarówno jak Jogi, czyli drogi przyspieszonego dążenia do doskonałości i do zjednoczenia z własnym Duchem i z Bogiem. Praca na tej "przyspieszonej" drodze może trwać parę albo i więcej żywotów, ale żaden najmniejszy na niej wysiłek nie ginie, trud przerwany w jednym życiu, podejmuje się w następnym.

ROZMOWA SIÓDMA

Błogosławiony rzecze Pan:

1. Usłysz teraz o Parto, jak trudząc się w Jodze, myśl swą ku Mnie zwracając i całą swą tęsknotę we Mnie znajdując wypełnienie i schron, możesz zdobyć całkowite Mnie Samego poznanie.

2. Objawię ci pełnię mądrości i wiedzy, które poznawszy, nic więcej nie zostanie ci tu do poznania.

3. Spośród milionów ludzi, może jeden zaledwie ku doskonałości dąży, a wśród tych, którzy są jej bliscy może jeden zaledwie zna Mą Istotę prawdziwą i Mego bytu przejawy.

4. Pięć żywiołów: ziemia, woda, ogień, powietrze, eter oraz umysł, Rozum, a także indywidualnej osobowości poczucie - oto ośmioraki Mej Prakriti - Przyrody Mej - podział.

5. Taką jest Moja niższa Natura, o potężnie zbrojny; poznaj też Mą drugą - wyższą i wzniosłą jest nią dusza każdej istoty, Energia Życia, która cały wszechświat utrzymuje i żywi.

6. Wiedz, iż Ona to jest istot wszystkich macierzystym łonem. Wszechświat cały we Mnie początek swój bierze i we Mnie koniec znajduje.

7. Nie masz nigdzie nic wyższego nade Mnie, o Dhanandżajo. Wszystko cokolwiek istnieje, na Mnie zawisa, jak szereg pereł na jedną nic nanizany

8. Jam jest świeżością wód, o synu Kunti, i blaskiem księżyca i słońca; Jam Słowem najświętszym wszystkich Wed i dźwiękiem w eterze i człowieczeństwem Człowieka.

9. jam czystym aromatem ziemi i jarzącą ognia światłością; Jam życiem wszechtworów i płomiennym wysiłkiem ascetów.

10. Znaj Mnie, o Parto, jako odwieczne wszystkich tworów nasienie i Źródło. Jam istot rozumnych Rozumem, a świetnych świetnością.

11. Jam siłą silnych, a od namiętności wolnych i od żądz; a w ludziach Jam jest również nie sprzeciwiającym się Dharmie pragnieniem, o Bharatów władco.

12. Wiedz też, iż wszystkie istoty o harmonijnych, namiętnie-czynnych, jak i ociężale-leniwych naturach ode Mnie pochodzą. Zaprawdę nie Jam w nich, lecz one są we Mnie zawarte.

13. Świat cały złudzony tych stanów grą - co są tylko energii Przyrody wyrazem - poza nimi dojrzeć Mnie nie umie, Mnie com niezmienny jest i ponad wszystkie wznoszę się Guny.

14. zaiste nie łatwo jest pojąć tę Moją boską a tajemniczą energii Przyrody grę; poprzez jej ułudę przeniknąć są w stanie tylko ci, którzy we Mnie szukają ostoi.

15. Lecz ci, którzy rozum wśród ułudy stracą i w błędzie uporczywie trwają, którzy na manowce zła zeszli, jednocząc się z demonów naturą, ci nie zbliżają się do Mnie.

16. Cztery są rodzaje ludzi sprawiedliwych, którzy Mi cześć z całą miłością oddają, o Ardżuno: ci, którzy cierpią, którzy wiedzy łakną, którzy osobiste żywią pragnienia, oraz ci, którzy posiedli mądrość.

17. Z nich najwyższym jest mędrzec, który w równowadze harmonii bezosobiście Jedynego wielbi; mędrzec zaprawdę miłuje Mnie ponad wszystko i Mnie jest on drogi.

18. Wszyscy oni są zacni, lecz mędrzec jest zaiste Mnie samemu podobien, bowiem z duchem zjednoczony, we Mnie - Którym jest Celem najwyższym - skupiony trwa.

19. Wiele żywotów mając za sobą, człowiek w mądrości dojrzały, do Mnie przychodzi i mówi: "Wasudewa - wszechobecny Pan - jest wszystkim, prócz Niego nic nie istnieje"; lecz człowiek tak duchem wielki spotyka się rzadko.

20. A ci, których rozpoznawanie jest pożądaniem zmącone, do różnych innych zwracają się bóstw i różne zewnętrzne, zgodne ze swą naturą sprawują obrzędy.

21. Lecz jakąkolwiek postać boga człowiek z wiarą czcić pragnie, Ja wiarę jego umacniam i wspieram.

22. silny swą wiarą, Ją wielbi, do niej modły zanosi i otrzymuje próśb swoich spełnienie; lecz dawcą jestem zawsze Ja Sam.

23. znikome są jednak owoce, które tym niedaleko widzącym przypadają w udziale. Do świetlistych idą ci, co świetlistych wielbią, lecz ci, którzy Mnie umiłowali do Mnie przychodzą.

24. Nierozumni myślą iż Ja, Nieprzejawiony, ograniczony jestem przejawieniem, bowiem Mej przenajwyższej, niezmiennej i najdoskonalszej nie znają Istoty.

25. Niewielu też umie Mnie odkryć poza zasłoną tej zjawy kosmicznej, twórczą potęgą Mej Jogi wyłonionej. Nie zna Mnie świat ten w ułudę spowity, Mnie, którym niezniszczalny jest, ponad urodzeniem i zmianą wszelaką.

26. Ja znam wszystkie przeszłe, teraźniejsze i przyszłe istności Ardżuno, lecz Mnie nie zna żadna.

27. Dzięki ułudzie przeciwieństw dwójni, z pożądań i niechęci zrodzonej, o Bharato, wszystko co żyje na świecie, o wrogów zwycięzco, jest w ułudę spowite.

28. Lecz ludzie czystych czynów, którzy grzech wszelki zniweczyli do cna, od ułudnej przeciwieństw dwójni już wolni, w ślubach swoich niezłomni, Mnie jedynie wielbią.

29. Ci trudząc się by zdobyć wyzwolenie od kręgu narodzin i śmierci, we Mnie znajdują ostoję, Brahmana poznają - przenajwyższe TO - i Ducha we wszystkim rdzeń i całość Mojego działania.

30. Ci, którzy Mnie widzą jako wszech-żywiołów, świetlistych i ofiar Pra-Źródło, myślą ze Mną zjednoczeni, znają Mnie zaprawdę, nawet w ostatnią godzinę żywota.

Tak brzmi przesławnych Upaniszadów
Bhagawad Gity - Pieśni Pana,
wiedzy o wiecznym, Jedynym, nauki jogi,
rozmowy Szri Kriszny z Ardżuną
Część Siódma, zwana:
JOGĄ MĄDROŚCI I WIEDZY.

PRZYPISKI DO ROZMOWY SIÓDMEJ

Strofa 1 - Sanskryckie słowo "Aszraja" oznacza nie tylko "wypełnienie i schron", ale podstawę, opokę która wszystko podtrzymuje, punk wyjścia, z którego zaczyna się i wypływa - jak rzeka ze Źródła - całe nasze istnienie i działanie, dążenie i byt.
Strofa 2 - Mądrość a wiedza to dwie rzeczy różne, mądrość (żnana) jest bezpośrednim, prześwietlonym przez ducha widzeniem, zaś wiedza (wiżnana) jest poznawaniem analitycznym elementów i przejawów życia; chodzi o zdobycie obu, o poznanie zarówno transcendentalnej jak immanentnej postaci Najwyższego, Jego, w jedności jak i w wielości.
Strofa 3 - Większość ludzi nie czuje żadnej tęsknoty do doskonałości i Prawdy, a jeszcze mniej ją widzi i ... według ujrzanej żyje. (Na tym polega tragedia Wielkich Nauczycieli ludzkości, którzy przynoszą wieść o prawdzie i Szczęściu i wskazują doń drogę, a mało kto Ich słucha).
Strofa 4-5 - Umysł - manas, Rozum lub prześwietlone Duchem (Atmą) rozumienie - Buddhi; poczucie, lub "zmysł" indywidualnej osobowości - ahamkara, dosłownie to, co tworzy "ja" - "jaźń"; Przyroda - Prakriti - słowo użyte tu w najszerszym, kosmicznym i metafizycznym znaczeniu, (jednoznaczne z Szakti - Maja) jest jego "organiczną" częścią ("żeńską połową"), czyli Szakti; będąc Jego nieodłączną częścią jest jako i On wieczysta i nie stworzona, jest podłożem całego przejawionego wszechświata, z niej Bóg kształtuje, lecz nie stwarza, świat. Platon i Arystoteles przyjmują również istnienie Pra-materii, której Bóg nadaje kształty; stąd nazywa się Go raczej Budowniczym, Architektą aniżeli Stworzycielem. W Hinduizmie powtarza się wyrażenie: "Iszwara (Bóg przejawiony) ze Siebie wysnuwa, lub wyłania wszechświat."
Żywioły - pierwiastki tu wymienione, nie są to tylko żywioły: ziemia, woda, itd. widzialnego materialnego świata, są to elementy subtelne, lotne, istniejące w każdej z siedmiu kosmicznych sfer, a tylko najniższym ich przejawieniem są nasze widzialne żywioły fizycznego świata. Umysł jest wedle filozofii indyjskiej jednym ze zmysłów; wymieniając go ma się na myśli i wszystkie inne zmysły i ich organa. (indrijas; umysł - manas, Rozum - Buddhi, prześwietlony Duchem tj. Atmą) Poczucie odrębnej osobowości - "ja jestem ja" - to sanskryckie Ahamkara (Aham - ja).
Iszwara, czyli Bóg wszechświata, osobowy, przejawiony zawiera w sobie wszystkie duchy indywidualne, świadome (zwane też kszetradżna, tj. władcą pola) jak i cała przyrodę nieświadomą, (zwaną - kszetra tj. pole, na którym odbywa się wielki "dramat" ewolucji). Pierwsze należą do Jego natury "wyższej" (para); druga do "niższej" (a-para), On - Iszwara jest życiem i formą wszystkich istnień. Czyli kosmiczna Istota Boga zawiera w swej niższej naturze całość nieświadomej przyrody, a w swej Wyższej - całość świadomej, tj. wszystkie istnienia duchowe, całą stronę "Życia". Podobnie każda świadoma istota indywidualna posiada te dwie postacie - ducha i formy. (kszetra i kszetradżna): Są to dwie postacie Boga, ponad która Sam On się wznosi w Swej transcendentalności. Przy czym to, co się nazywa "jedyną Rzeczywistością" to Najwyższy, jednolity i niepodzielny, a jednak wyłaniający wielość dusz - Dżiwa - które są Jego żywymi cząstkami. (patrz XIII rozdział Gity). Zaś to co się nazywa "Maja" - a tylko bardzo częściowo i jednostronnie oznacza ona ułudę - właściwie jest także rzeczywistością, ale niejako niższego rzędu; jest to wszystkość przejawiona, która stanowi "niższą" naturę Iszwary, czyli Prakriti, lub Szakti. (Para-prakriti czyli natura wyższa jest zwana również Para-Szakti, a Iszwara - Sziwą, zaś Brahman Parama-Sziwą).
Strofa 6 - Wszechświat ze wszystkością swych zjawisk z Najwyższego się wyłania, jest niejako rzutowany w widzialność - przejawienie- lecz nie oddziela się od Niego i nigdy nie może być poza Nim, a jest zawsze Nim "objęty" i w Nim "zawarty". Przy końcu Manwantary - okresu przejawienia - jest z powrotem wchłonięty i pozostaje w stanie potencjalnym: "nieistnienia".
Strofa 8 - Słowo najświętsze AUM to słowo twórcze Najwyższego, przez które "wszystko się stało co się stało".
Strofa 9 - "Płomienny wysiłek" - Tapas - nie tylko do ascetów należy, każdy wewnętrzny trud wiodący ku doskonałości i prawdzie pełen wyrzeczenia się niższej natury można nazwać - Tapas.
Strofa 10 - "Wieczyste rzeczy wszelkiej nasienie" - Sanskr. Bhiżam, - (można też rzec - rdzeń, sedno, istota) jest to duchowa energia lub światłość, z której się wszystko rozwija, a która stanowi najistotniejszy byt każdej istności; to "ziarno ducha" w każdej; jest ono zwane również jej "swa-bhawą" tj. "swoistym bytem", rdzeniem jej, także wewnętrznym prawem. Rozum tutaj to Buddhi, czyli duchem prześwietlone rozumienie, intuicja.
Strofa 11 - Pragnienie nie sprzeciwiające się Dharmie to pragnienie zgodne z naszym wewnętrznym prawem, w każdej dziedzinie; to również wola - odbijająca się w nim - i tęsknota ku niczemu nie uwarunkowanemu szczęściu - Ananda; toteż pragnienie i tęsknota same w sobie nie są niepożądane, jeno gdy są egoistyczne, osobowe, stanowią dużą przeszkodę; trzeba je "oczyścić", a wówczas stają się potężna siłą twórcza, unoszącą nas ku Prawdzie.
Strofa 12 - Tj. istoty, w których przeważa jedna z trzech Gun kosmicznych (energii lub właściwości): Tamas - bezwład, ociężałość, gnuśność; Radżas - namiętność, ruchliwość; Satwa - harmonia, rytm. Różnica pomiędzy Najwyższym a Jego stworzeniem wyraża się tu dobitnie w słowach: "nie Ja w nich, lecz one są we Mnie zawarte". Nic nie może zawrzeć jedynego, lecz On zawiera w Sobie wszystkość, a żadna w niej zmiana ni ruch, nie dotyka Jego, który pomimo stworzenia "Niezmienny trwa".
Strofa 13 - Czyli grą i przeplataniem się tych Gun. Cały różnorodny wszechświat jest uważany w filozofii indyjskiej za nieskończenie bogatą grę, nieskończenie różnorodnych przemian tych trzech energii; różnorodność ta mami i łudzi, utrudniając zobaczenie bezwzględnej jedności u podstaw, której odkrycie jest celem Jogi, a uwikłanie się w "ułudną" wielorakość jest przyczyną złudnego poczucia "ja" i "moje", a stąd wszystkich grzechów, błędów i oddzielania się od ... Siebie tj. Ducha, Boga w sobie.
Szankaraczaria robi uwagę, że w tej strofie Najwyższy wyraża jakby żal, że człowiek Go nie poznaje poza zasłoną Maji. Istotnie widzimy zmienne kształty i formy, a nie umiemy dojrzeć wieczystego Życia, które je ożywia, widzimy cienie rzucane, a nie istotę rzeczy i zjawisk, jak to Platon był już niegdyś obrazowo przedstaw
Strofa 14 - Dosłownie: "boska zaiste jest gra tej tajemniczej Maji Gun".
Strofa 15 - Grzech jako działanie egoistyczne, w oddzielności, czyli pod władzą Gun Tamasu i Radżasu; gdy zapanowuje Guna Harmonii - Sattwy, człowiek się staje prawy, rzetelny, sprawiedliwy, czyli moralny; a to jest koniecznym szczeblem zanim się wzniesie w duchowość, która jest przekroczeniem dwójni, wejściem w jedność. Demony to A-sury, istoty niewidzialne przeciwstawiające się Dewom (Sury), Aniołom; wedle Hinduizmu jest ich niezliczona mnogość jak i Dewów; jedne działają w sferze namiętności, to krwiożercze Rakszasy; inne w dziedzinie myśli, podsycają szatańską pychę, okrucieństwo itd. ale są to tylko względne, znikome potęgi, dla ruchu wszystkości konieczne; pojęcie zła wieczystego, bezwzględnego w Hinduizmie nie istnieje.
Strofa 16 - Wielu tłumaczy: "którzy pragną dóbr", materialnych czy moralnych; sądzę, że dostatecznie oddaje pewną interesowność wyrażenie: "osobiste żywią pragnienia". Trzy pierwsze kategorie są nazywane w Mahabharacie: "pożądającymi nagrody", bo o coś zawsze Boga proszą; dopiero mędrzec lub święty kocha i wielbi Najwyższego o nic nie prosząc a tylko miłując i jednocząc się z Nim i to dopiero jest Bhakti, poprzednie typy wciąż tkwią w świecie dwójni, wielości i rozdzielności. Wszelka modlitwa zawierająca prośbę o coś, nie jest czystą miłością Najwyższego; jest usprawiedliwiona, ma swe miejsce w rozwoju, ale jest jeszcze daleką od duchowości, czyli mądrości - "Żnany".
Strofa 19 - Wasudewa - Szri Kriszna jako najwyższy Pan prany tj. tchnienia życia w rzeczy każdej, i Pan dusz indywidualnych (Dżiwa), Wszech-duch. Tyko człowiek na bardzo wysokim poziomie duchowości, właściwie już niemal nadczłowiek - Mahatma - może nieustannie widzieć Boga w rzeczy każdej i nie tylko powtarzać ale przeżywać prawdę - iż on jest wszystkim.
Strofa 22 - Wyraża piękną wiarę iż każda modlitwa, bez względu na to do jakiej Jego postaci, pod jakim imieniem do Boga zanoszona, zawsze do Jedynego zmierza i niechybnie doń "doleci", bo imion jest wiele, lecz On jest we wszystkich, gdyż piękne powiedzenie że Bóg zniża się do każdej duszy która Go wielbi w jakiejkolwiek formie, w jakimkolwiek obrazie, wizerunku czy wyobrażeniu; oczywiście jest to okres dziecięcy gdy dusza potrzebuje wizerunków; jak każda prośba może być wysłuchana, tak przez każdy wizerunek dziecięca dusza może otrzymać błogosławieństwo i łaskę. Ale te prośby, jak i czczenie wizerunków, to przeszkody na dalszej wyższej drodze ku Niemu.
Strofa 25-27 - Wszechświat cały uważa filozofia Indii za twór myśli, czyli Jogi-Maji, Najwyższego, stąd widzialność nazywa się też Mają - zasłoną z Jego myśli twórczej utkana, poza nią ukrywa się Jego istota transcendentna. Choć wszędzie obecny, choć w każdym sercu zamieszkały On i poza nimi trwa, niepojęty i wszystko przewyższający.
"Z żądz i nienawiści zrodzonej" - dosłownie: z sił przyciągania i odpychania.
Strofa 29 - "Od narodzin i śmierci" - niektórzy tłumacza od starości i śmierci. Adhi-Atman - tłumaczę - "ducha rdzeń".
Dwie ostatnie zwrotki jak i parę pierwszych Rozdziału ósmego, są niezmiernie trudne do oddania i zrozumienia dosłownego.
Strofa 30 - "Ci, którzy znają lub widzą Mnie w Adhi-bhuta (tj. w świecie wszystkich żywiołów) w Adhi-dajwa, (tj. świecie Dewów, Aniołów lub stronie energii życia) w Adhi-jadżna (tj. w pierwotnej, najpierwszej u podstaw stworzenia, jak i we wszystkich późniejszych ofiarach) ci niewzruszonej myśli" itd. Adhi - znaczy najpierwszy, pierwotny, pra...

ROZMOWA ÓSMA

Ardżuna pyta:

1. Czymże jest Brahman - przenajwyższe TO - a czym Karma, działanie kosmiczne, powiedz mi, o Ty z istot najwznioślejszy. Co jest wszech-żywiołów podstawą, a co Świetlistych i ich boskich energii istotą?

2. Co jest, tu na ziemi, ofiar zasadniczym podłożem i jak, o wielki Madhu Pogromco, może Cię poznać w ostatnią godzinę żywota człowiek duchowi poddany?

Pan rzecze:

3. Pra-odwieczny Niezmienny - to Brahman; Jego istotnej natury treść - to Ducha najczystszy rdzeń; najpierwszy ruch twórczy, z którego byt wszelki powstaje - pra-działaniem się zowie.

4. Wszech-żywiołów rdzenną podstawą jest Moja przemijająca, zmienna natura; zaś Świetlistych - życiotwórczych, wszechprzenikających energii - Purusza, kosmiczny Duch; a ofiar wszystkich tu na ziemi podstawą jestem Ja Sam, o najlepszy z ludzi.

5. a kto opuszczając ciało, w ostatnią godzinę swego żywota, o Mnie jedynie myśli, ten w Moją Istność wstępuje. Jest to ponad wszelką wątpliwość pewne, Ardżuno.

6. O jakiej istności kto myśli, gdy ciało porzuca, ku tej idzie, o Kaunt, bo ta tęsknocie jego i naturze najbliższa.

7. więc myśląc wciąż o Mnie, idź w bój, Ardżuno, przyjdziesz do Mnie niechybnie, jeśli myśl i duszę ku Mnie niepodzielnie zwrócisz.

8. Bowiem kto ku niczemu, prócz Mnie nie zwraca się myślą, o Parto, kto ze Mną swą świadomość jednoczy i w jodze niewzruszony trwa, boskiego, najwyższego ten dosięga Ducha.

9. A kto o Przedwiecznym rozmyśla, Wszechwiedzącym, Wszechwładcy, o Tym który od najdrobniejszej kruszyny mniejszy, a jest wszechistnień Opoką, który niepojęty i nieogarniony ma kształt i ponad wszelki jest mrok, od słońca świetlistszy;

10. kto w godzinę śmierci pełen żarliwej ku niemu miłości z niewzruszoną myślą i głębią samooddania, mocą Jogi odpowiednio swe tchnienie żywotne między brwiami skupi, ten pogrąży się w boskość najwyższego Ducha.

11. Powiem ci teraz pokrótce o tym "przybytku" szczęśliwości wieczystej, który znawcy Wed Niezniszczalnym, Odwiecznym zwą, w który wchodzą mędrcy w jodze doskonali i od pragnień wolni, który jest celem najwyższym tych, którzy są w ślubach czystości niezłomni.

12. Kto w ostatnią chwilę życia, gdy opuszcza to ciało, zamknie wszystkie zmysłów wyloty, duszę w sercu skupi, a prądy żywotne e głowie - w jogę wgłębiony,

13. "AUM" - najświętsze Słowo Brahmana - powtarza, o Mnie myśląc jedynie, ten zaprawdę na drogę wchodzi najwyższą.

14. Kto tylko o Mnie nieustannie myśli, na nic innego nie bacząc, w jodze niewzruszony, a Mnie oddany, temu nie trudno, o parto, zjednoczyć się ze Mną.

15. A gdy we Mnie wstąpi, ten wielki duszą człowiek, nie wraca już więcej na ten świat bólu znikomy, bowiem wzniosłą doskonałość osiąga.

16. Wszystkie sfery kosmiczne, o Ardżuno, aż do świata Brahmy, podlegają prawu narodzin ponownych; lecz ten, kto się we Mnie pogrąży, o Kauntejo, od narodzin jest wolny.

17. Kto wie, iż "Dzień Brahmy" tysiąc epok trwa, a drugi tysiąc mija nim "Noc Brahmy" się skończy, ten zaprawdę wie, czy jest dzień i noc.

18. Z początkiem Dnia z Nieprzejawionego wyłania się wszystkość zjawiona; z nastaniem Nocy znów powraca i całkowicie roztapia się w tym, co Nieprzejawionym się zowie.

19. Niezliczoność istnień pojawiających się wciąż i wciąż od nowa, roztapia się za nadejściem Nocy i wypływa znów, zgodnie z Prawem, a bez woli własnej, gdy nadchodzi Dzień.

20. Lecz ponad tym Nieprzejawionym istnieje zaprawdę inne pra-odwieczne, ponad kosmiczne Nieprzejawione, gdy całość wszechświatów zanika, Ono Samo niezmiennie trwa.

21. To nieobjawione "Niezmiennym i Niezniszczalnym" zwą, a także stanem najwyższym; kto Jego dosięgnie nie wraca już więcej. Ten ci jest Mój najgórniejszy "Przybytek".

22. Dosięgnąć można tej prze-najwyższej Istności, o Parto, w której bytów wszystkość zanurzona, która wszechistneinie przenika, przez niezłomne, a żarliwe samooddanie ku Niej wyłącznie zwrócone.

23. Powiem ci teraz, o Bharatów książę, jaki jest czas, w który odchodząc Jogi nie wraca na ziemię, a w jaki umierając powraca tu jeszcze.

24. Ogień, światłość, dzień, księżyc przybierający i północnego biegu słońca półrocze, towarzyszą śmierci Joga, który poznał Brahmana i do Brahmana powraca.

25. Noc, dym, zmniejszający się księżyc i południowego biegu słońca półrocze, towarzyszą śmierci Joga, który w światłość księżycową wchodzi i powrócić tu musi.

26. Są to dwie pradawne na tym świecie drogi - droga światła i droga mroku; pierwszą odchodzi ten, który nie wraca, drugą kto wcieleniom ponownym podlega.

27. Znając te dwie drogi, o Parto, Jogi nie zbłądzi. Więc trwaj zawsze niewzruszony w Jodze, Ardżuno.

28. Jogi, który to wszystko poznał, wznosi się ponad wszelkie owoce zasług ofiar Wedyjskich, z umartwień i wysiłków wewnętrznych, oraz czynów miłosierdzia płynące i wchodzi w pra-odwieczny, przenajwyższy "Byt".

Tak brzmi przesławnych Upaniszadów
Bhagawad Gity, Pieśni Pana,
wiedzy o Wiecznym, Jedynym, nauki Jogi,
rozmowy Szri Kriszny z Ardżuną
Część Ósma zwana:
JOGĄ NIEZMIENNEGO NIESKOŃCZONEGO BRAHMANA.

PRZYPISKI DO ROZMOWY ÓSMEJ

Strofa 1 - TO Brahman "Tat Brahma" - używa się często w Upaniszadach, najgłębszych księgach filozoficznych Indii, dla oznaczenia, Samoistnego, Samobytnego, Niezniszczalnego (Akszara) Bytu, pra-źródła i pra-przyczyny wszystkości, tj. przejawionego i nieprzejawionego, widzialnego jak i niemożliwego nawet do pomyślenia, czy wyobrażenia; w przeciwstawieniu do postaci (osoby) Boga przejawionej w kosmosie, która jest wszechżyciem, przenika i ożywia wszechświat zjawiony (widzialny i niewidzialnych światów) tą nazywa się wielu imionami - Iszwara, Wasudewa, Narajana, itp., co odpowiada chrześcijańskiemu pojęciu osobowego Boga. Adhiatma - to ten sam Brahman jako najwyższy Duch - najistotniejsza Jaźń - czyli Pratjag-atma, przebywająca w każdej istocie, ludzkiej czy nadludzkiej; Szankaraczaria mówi o nim: "to co najpierwsze objawia się jako rdzeń Jaźni w istocie wcielonej, a co okazuje się w końcu tożsame z najwyższą Rzeczywistością, tj. z Brahmanem". A wedle współczesnego wielkiego filozofa i Joga - Szri Aurobindo: "Adhiatma to 'Swa-bhawa' czyli najrdzenniejsza natura Najwyższego, jako duchowa pra-przyczyna zaistnienia Życia i Duszy wszechświata przejawionego" (i człowieka). Adhidajwa, Świetliści - to wyraz energii twórczej - "męskiej" tj. dodatniej - Puruszy. Purusza - Bóg człowiek, lub przejawienie Boga w najwyższym kosmicznym człowieku, lub Człowiek zbiorowy - Ludzkość. "Moja Istność" (Madbhawa), tj. istność najwyższego Puruszy czyli - Puruszottaamy - "O Ty z istot najwznioślejszy" - Puruszottama, dosłownie: "najwyższy Duch" w przejawieniu. Adhibhuta - Pra-żywioły, lub wszechżywioły, to cała zmienna Przyroda i wszelkie jej przeobrażenia; a Świetliści - wyrażają duchową energię, świadomą Duszę wszechświata, która się przejawia i działa poprzez setki i tysiące Istot rozumnych - Dewów - kierujących poszczególnymi działami kosmicznego życia i jego procesów. - Adhijadżna - to zarówno najpierwsza, pierwotna Ofiara Najwyższego, przez która wszechświat powołuje do bytu - ograniczając Swą bezgraniczność - jak i Jego ciągła, nieustająca ofiara, gdyż jest "zamkniony" w każdej istności, w każdym kształcie, w każdej rzeczy, a ograniczenie to jest ofiarą. Karma to działanie kosmiczne, lub pra-działanie, lub "ruch Ducha", pierwotny twórczy impuls energii Najwyższego, zwany wisaraga - który wyłania z owego najpierwszego samoistnienia (Swabhawy) wszelkie kosmiczne życie i twórczość w Przyrodzie - Prakriti.
Strofa 11 - Przybytek, to stan lub byt "szczęśliwości wieczystej" - jedni komentatorzy uważają iż jest to "niebo Wisznu" (drugiej Osoby trójcy, której Szri Kriszna jest wcieleniem), drudzy twierdzą iż słowa te odnoszą się do Najwyższego Brahmana; skłaniam się do ostatniego ujęcia.
Strofa 12 - "Wyloty zmysłów" tj. otwory ciała, punkty kontaktu ze światem zewnętrznym. "Zamykanie" ich tj. czynienie zupełnie nie wrażliwymi na żadne z zewnątrz podniety, jest jednym z trudnych ćwiczeń Jogi i wymaga bardzo dużej umiejętności; tylko człowiek zaawansowany w Jodze potrafi tak skupić wszystkie swe energie; wówczas staje się potężny.
Strofa 16 - "Sfery kosmiczne" - "Świat Brahmy" tj. najwyższa sfera przejawionego świata, (wedle filozofii hinduskiej jest ich siedem), którą można z naszego punktu nazwać sferą Ducha, jest nieodłączną od całości przejawionych światów, a te podlegają rytmowi zwanemu "Wdechem i Wydechem Brahmy", (trzecia Osoba trójcy hinduskiej, nie Brahman) lub cyklami Manwantary i Pralaji; podczas pierwszej światy powstają, żyją i rozwijają się, podczas drugiej "usypiają, wchodząc w nieprzejawiony, potencjalny stan. Manwantara nazywa się "Dniem", Pralaja "Nocą Brahmy". Epoka - to hinduska Juga, obejmująca setki tysięcy wieków.
Strofa 19 - "A bez woli własnej" - niesione prądem wielkiego rytmu kosmicznego Prakriti, rządzonego Prawem najwyższym.
Strofa 21 - "Najgórniejszy Przybytek" - można też nazwać - byt, stan, patrz objaśnienia do Strofy 11.
Strofa 23 - Okresy roku, miesiąca i doby, gdy światło się zwiększa, są uważane za posiadające magnetyzm dodatni, najlepiej nadający się do pracy wewnętrznej, Jogi, itd. Jogowie i ludzie, którzy stoją na wysokim poziomie duchowego rozwoju, umierają wybierając świadomie te właśnie okresy, bo odpowiadają ich pracy; nie należy przez to rozumieć, że te okresy wpływają na ich rozwój, a odwrotnie ich rozwój decyduje o wyborze tych okresów.
Strofa 25 - "W światłość księżycową wchodzi" lub w nią "odziany". Hinduizm twierdzi iż jedną ze sfer wszechświata, tą "najbliżej" - (nie w przestrzeni, bo się wzajemnie przenikają, a raczej w stanie) - ziemi położoną, jest tzw. "astralna", której symbolem jest światło księżyca, albo woda. Jest to sfera wzruszeń, namiętności i pragnień, czyli energii emocjonalnych. W tym znaczeniu zwrotka mówi iż ten kto jest odziany w "księżycowe ciało" lub wchodzi "w księżycową światłość", posiada jeszcze silne pragnienia, więc musi powracać na ziemię by znaleźć ich wypełnienie.
Strofa 26 - Owe okresy roku, miesiąca i dnia odpowiadają swym namagnetyzowaniem wielkim podziałom na dwójnie przeciwieństw - które są jako dwie strony tego samego medalu - światło i mrok, dzień i noc, plus i minus, dobre i złe itd. Obie dwójnie przeciwieństw muszą być poznane zanim możemy się od obu wyzwolić. Ta sama myśl - wzniesienia się ponad wszystkie owoce, tj. skutki nawet najlepszych czynów, zasług i cnót, jako należących do świata dwójni - wyraża się w zwrotce 28.

ROZMOWA DZIEWIĄTA

Błogosławiony rzecze Pan:

1. Objawię ci teraz, Ardżuno, boś wolny od wątpień, tę tajemnicę zaiste najgłębszą, mądrość wraz z wiedzą, które gdy poznasz wyzwolisz się od zła.

2. Najwyższa to z nauk, największa z tajemnic i do świętości najprostsza droga; zgodna ze świętym Prawem, nigdy nie może zaginąć, ku pełnieniu nietrudna, na bezpośrednim przeżyciu oparta.

3. Ludzie małej wiary, niezdolni przyjąć tej wiedzy duchowej, Mnie dosięgnąć nie mogą, o wrogów zwycięzco, i na ten świat ułudy i śmierci wciąż powracać muszą.

4. Wszechświat cały przenikam w Mej nieprzejawionej, nieuchwytnej postaci; wszystkie istnienia są we Mnie zawarte, lecz nie Ja w nich.

5. Ale i nie jest we Mnie ten świat cały zawarty; poznaj Mą boską, tajemną Jogę, Ardżuno. Jam istnień opoką, Sam na niczym nie wsparty, podtrzymuję i żywię wszechtwory, lecz Sam poza nimi trwam; Duch Mój pra-źródłem wszechistnień.

6. Jak powietrze jest w eterze przestrzennym - Akaszy - zawarte, tak we Mnie, wiedz to Ardżuno, jest wszechświat zanurzon i zawart.

7. Twór wszelki, o Kauntejo, w łono Pra-Matki Przyrody Mej wraca u schyłku kosmicznego Dnia, a gdy następny świta Dzień, znów go z Siebie wyłaniam.

8. Używając Mej własnej Natury, w byt wciąż rzucam od nowa mnogość istnień bezsilnie potędze Przyrody poddanych.

9. Lecz ten boski czyn z niczym Mnie, o Dhanandżajo, nie wiąże, bowiem ponad działaniem niewzruszony trwam.

10. Ja też sprawiam, jako Przyrody zwierzchność nieuchwytna, iż wyłania ona wszystko co istnieje, wszelki ruchomy i nieruchomy twór; oto dlaczego, o Kauntejo, krąg istnienia obraca się wciąż.

11. Bezrozumni, którzy nic o Mej najdoskonalszej nie wiedzą Istocie, jako o najwyższym wszechstworzenia Władcy, nie poznają Mnie i lekce sobie ważą gdy się im w ludzkiej jawię postaci.

12. O pustej wiedzy, próżnych nadziejach i jałowych czynach, pozbawieni rozumu i rozpoznawania, dzielą przebiegłą i dziką demonów naturę.

13. Lecz wielcy duchem. O Parto, którzy w mej boskiej uczestniczą naturze, uznają Mnie jako wszechistnień niezniszczalne źródło i wielbią Mnie w myśli skupieniu głębokim;

14. niezłomni w ślubach, a stali w swej jodze, Mnie wysławiają, przede Mną się kłonią we czci i uwielbieniu żarliwym.

15. Inni mądrość swą przynosząc w ofierze, jako Jedność i jako Wielość Mnie czczą, w każdej widząc Mnie istocie i w niezliczonych kosmicznych obliczach.

16. Jam jest ich ofiarą i aktem ofiarnym; Jam strawą co duszom przodków w rocznicę gotują; Jam zielem, co ogień roznieca i drogą świętości najczystszej i pradawnym Mantramem i olejem ofiarnym; jam ogniem i całopalną Jam też jest ofiarą.

17. Jam jest Rodzicem wszechświata i jego macierzą; Wszechtwórcą, Wszechwładcą i najświętszym poznania przedmiotem i Aum - Słowem Potęgi i Wedów trzech treścią.

18. Jam jest Droga i Cel, Oblubieniec i Pan, Jam Ostoja Opoka i Schron, Jam Przyjaciel odwieczny i Świadek, Świt i Zmierzch istnienia, bezdenna Skarbnica i wieczyste, niezniszczalne wszystkiego Nasienie.

19. Jam ciepła i deszczu Rozdawcą; Jam Nieśmiertelnością i Śmiercią zarazem, Jam Bytem i Niebytem, Ardżuno.

20. Znawcy trzech Wed i ci co świętą Somę piją, czyści i wolni od grzechu, ofiarą Mnie wielbiąc o drogę do nieba pytają, a wzniósłszy się w niebiański świat Władcy Świetlistych, biesiad anielskich kosztują.

21. a gdy się wielkością dziedzin niebiańskich nasycą, a świątobliwość swoją wyżyją do dna, znów na ten świat śmiertelnych wracają. Idąc za przepisami Wed, żyjąc cnotliwie i pragnąc nagrody, osiągają to co przemija.

22. Lecz tych, którzy Mnie jednemu przynoszą swą cześć, w nic innego nie kierując myśli, tych zharmonizowanych ze Mną i w Jodze zjednoczonych, Ja Sam obdarzam i chronię.

23. Nawet ci, którzy z żywą wiarą Świetlistym składają ofiary, Mnie również tym wielbią, o synu Kunti, chociaż nie wedle pradawnych wskazań.

24. Bowiem jam jest Pan ofiar wszystkich, każdą upodobałem ofiarę, a oni błądzą, Mej istotnej, najgłębszej nie znając natury.

25. Do Świetlistych idą ci, którzy Świetlistych wielbią; do przodków, którzy przodkom oddają cześć; do duchów przyrody, którzy duchom przyrody składają ofiary; lecz ci, którzy Mnie wielbią, do Mnie przychodzą.

26. Każdy najdrobniejszy dar z miłością złożony - listek, kwiat, owoc, wody odrobinę - trudzącej się duszy samooddania dar, przyjmuję Ja Sam.

27. Cokolwiek więc czynisz, czy spożywasz, o Kauntejo, czymkolwiek się cieszysz, czy w darze przynosisz, jakikolwiek trud podejmujesz, lub ofiarę składasz - czyń to wszystko Mnie poświęcając.

28. A będziesz wolny od dobrych czy złych plonów, co niewolę działania stanowią; przez Jogę wyrzeczenia z duchem zjednoczony, oswobodzisz się od więzów i Mnie dosięgniesz.

29. Jednaki jestem dla wszystkich istot, nie masz dla Mnie odstręczających ni upodobanych; lecz ci, którzy Mnie wielbią żarliwą miłością, zaiste we Mnie są, a Ja w nich.

30. Nawet człowiek czyniący źle, jeśli Mnie niepodzielnie całym sercem czci, jako sprawiedliwy poczytywany być musi, bowiem słusznie wybrał i wolę swą dobrze skierował.

31. Niebawem ku Dharmie powróci, sprawiedliwym się stanie i nieprzemijający zdobędzie pokój; wiedz, o synu Kunti, iż nigdy nie zginie ten, który Mnie miłuje.

32. kto we Mnie szuka jedynie ostoi, o Parto, choćby z łona grzechu wyszedł, choćby Wajszą był, Szudrą, czy kobietą, osiąga również najwyższy cel.

33. Tym bardziej Mnie oddani świątobliwi Bramini i wieszczowie królewscy. Więc i ty, zakosztowawszy tego przemijającego, bezradosnego świata, ku Mnie niepodzielnie skieruj swoją cześć,

34. ku Mnie całą duszę i miłość gorącą zwróć, Mnie wszystkie poświęcaj ofiary, przede Mną się skłaniaj we czci, a w Duchu utwierdzony, ze Mną zjednoczysz się niechybnie.

Tak brzmi przesławnych Upaniszadów
Bhagawad Gity - Pieśni Pana,
wiedzy o Wiecznym, Jedynym, nauki Jogi,
rozmowy Szri Kriszny z Ardżuną
Część Dziewiąta zwana:
JOGĄ NAJWYŻSZEJ NAUKI I NAJGŁĘBSZEJ TAJEMNICY
lub JOGĄ MĄDROŚCI KRÓLEWSKIEJ I KRÓLEWSKIEJ TAJEMNICY.

PRZYPISY DO ROZMOWY DZIEWIĄTEJ

Strofa 2 - "Najwyższa z nauk" - dosłownie: "królowa nauk", podobnie jak najwyższą Jogę nazywa się Radża Jogą, czyli Jogą królewską - "Świętym Prawem" - Dharmą.
Strofa 3 - Intuicyjna, wewnętrznie doświadczona wiedza.
Strofa 4 - Świat jest "zanurzony" w niepojętej Energii Nieprzejawionego. Tą najwyższą wiedzą jest poznanie iż Szri Kriszna - jako inkarnacja Wisznu - jest wyrazem i przedstawicielem najwyższego i nieprzejawionego Brahmana; tę tajemną naukę powierza się tylko tym, którzy mają głęboką wiarę i miłość żarliwą.
Strofa 5 - Immanentność Boga, jak i przewyższanie wszystkiego stworzonego, całego przejawienia, wyraża się w tej zwrotce tak jasno; całość wszechświatów jest jeno nieznaczną cząsteczką twórczości Najwyższego.
Strofa 7 - W łono wyższej Prakriti, bowiem: "tylko Mej światotwórczej jogi to przejaw".
Strofa 8 - Dopóki duch nie pozna i nie stanie się panem Przyrody, jest z konieczności jej działaniom całkowicie podległy i nie ma "własnej woli".
Strofa 9 - Czyn stwórczy, jak i immanentność, nie ogranicza Boga, przewyższa On bowiem niepomiernie wszelkie wyłonione z Siebie przejawienie.
Strofa 11 - Tj. nie umieją dojrzeć Ducha w człowieku, Boga ukrytego w nim zawsze, nawet pod najgrubszą zasłona, ani tez umieją poznać Go w sobie; można również rozumieć iż nie poznają - gdy wciela się na ziemi jako "Awatar".
Strofa 12 - "Jałowych czynach" - jeśli na nie patrzyć i oceniać wedle wyższych, duchowych sprawdzianów.
Strofa 12 - Asury, Rakszasy - istoty mroku (patrz Rozmowa VII, 15). Człowiek, który pozwala na zapanowanie w sobie najniższych namiętności lub okrucieństwa, który żywi egoistyczne i nienawistne myśli, jednoczy się z tymi istotami mroku i wkrótce staje się ich niewolnikiem i powolnym narzędziem - jest przez nie "opętany"; tym się tłumaczą nieludzkie czyny świadomego, umyślnego a wyrafinowanego okrucieństwa itp. - Mówi się iż nierozumni są pod władzą tzw. "Mohini Prakriti", ułudnej, mamiącej złudą postaci Przyrody; zaś rozumni "uczestniczą w boskiej naturze" Najwyższego, zwanej "Dajwi Prakriti", w której Guna harmonii - Sattwy - się wyraża.
Strofa 15 - Niektórzy tłumaczą: "jako jedność niepodzielną Mnie widzą i jako wielorakość w milionie oblicz, które ze wszech stron na nas patrzą".
Strofa 16 - Ziele Auszadha - jest zielem leczniczym, a zarazem służy do rozniecania ognia. Symbolizuje tutaj pożywienie istot wszystkich. W ofiarach Wedyjskich ofiarowywało się Najwyższemu cała swą istotę, oddawało Mu się niejako to, czym człowieka obdarzył, od fizycznego ciała do najwyższego ducha włącznie. - Podczas rytuału za dusze przodków przygotowuje się specjalnie poświęconą strawę, podobnie jak ongiś w obrzędach naszych "Dziadów". Mantram - krótkie, magiczne, modlitewne zdanie, ułożone przez mędrców na podstawie najgłębszej wiedzy o działaniu dźwięków, ich doborze, tonacji, matematycznej podstawie itd. zależnie od zamierzonego celu; mają do dziś olbrzymią moc i wpływ, są używane w Jodze, modlitwie, jako wezwanie itp. - "Olej" - to topione masło, od wieków używane jako najszacowniejszy element przy nabożeństwach i ofiarach. Do dziś dnia w wielkie święta setki litrów "ghi" wlewa się w ogień; wrzuca się weń też i inne przedmioty - trawy, zioła, wonności, kadzidła, drzewo pachnące, różne ziarna itp.
Strofa 17 - Rik Weda, Sama Weda i Jadżur Weda, imiona trzech najświętszych i najbardziej starożytnych, wedle Hinduizmu objawionych ksiąg. Dosłownie w tekście: "Jaśniejących Pieśni, ofiar i mądrości księgach". - Słowo Potęgi - Om lub Aum.
Strofa 19 - Sat - byt, istnienie, absolutna rzeczywistość; A-sat; odwrotność, to co absolutnego istnienia nie posiada, jest względne i w stosunku do pierwszego ułudne. Sat - to Brahman, A-sat przejawienie Jego w czasie, wszechświat. Mówi się również, że jest to najpierwsza "dwójnia przeciwieństw", poza nią jest tylko Niepoznawalne, Niepojęte, absolut - Parabrahman.
Strofa 20 - Soma - napój rytualny, poczytywany za błogosławiony i uświęcający. Mistycznie - najwyższa treść wewnętrznego przeżycia Anandy - Szczęśliwości duchowej. "Władca Świetlistych" lub "wódz bogów" - Indra, jest on również władcą Akaszy, eteru kosmicznego przestworów niebieskich. Każde uczucie, myśl czy cnota przynoszą swój skutek w postaci nagromadzenia pewnej energii, która się "wyżywa" w niebiańskim świecie; gdy energia ta, dająca w tym "raju" radość i szczęście wyczerpie się, stan rajski się kończy. Zarówno złe jak i dobre czyny, myśli, uczucia, rodzą swój nieunikniony skutek, który "wyżyty" być musi. Dopiero zjednoczenie swego działania z Najwyższym i zharmonizowanie z Nim swych uczuć i myśli, czyni możliwym wzniesienie się zarówno ponad dobro jak i zło, tj. ponad skutki obu, czyli wyzwala od Karmy. Dlatego to mówi się iż cnota, jeśli nie jest absolutnie bezosobista, a wiec nieświadoma, tak samo wiąże jak jej odwrotność, stwarzając skutki konieczne do "wyżycia"; wiec od ostatecznego wyzwolenia oddala.
Strofa 22 - Wiara w dosłowne znaczenie tej "obietnicy" jest wśród religijnych Hindusów, a zwłaszcza Sanjasinów tak silna, że uważa się iż jeśli Jemu zaufają, On się o nich zatroszczy (nawet o żywność), nie pozwoli im umrzeć z głodu, obroni przed niebezpieczeństwem itd., po prostu "bierze na siebie" wszystkie trudy i ciężary Swego żarliwca, byle wiara i ufność były doskonałe, przykładów tego stosunku w życiu, nawet dzisiejszym, jest niezliczona ilość.
Strofa 25 - Tj. każdy do innej dziedziny świata pośmiertnego; tylko ci, którzy ku Najwyższemu potrafią się wznieść mogą się z Nim zjednoczyć.
Strofa 26 - Jest to również dosłownie rozumiane i praktykowane w hinduizmie, z najwyższą wiarą, że "przyjmuje On Sam".
Strofa 27 - "Trud" wewnętrzny to Tapas; zewnętrzne "umartwienia" też się do Tapasu zalicza, a mają one sprowadzać olbrzymie skutki.
Strofa 29 - Niektórzy tłumaczą: "jestem obecny we wszystkich istotach, wiec żadna nie może Mi być odstręczająca lub upodobana, ale ci, którzy Mnie miłują są Mi zaprawdę drodzy".
Strofa 30 - Czyny mogą być wynikiem przeszłych myśli i namiętności, mogą być ostatnią, niemal automatyczną krystalizacją w przeszłości nagromadzonych energii, od obecnych złych pobudek już wolną; a cześć niepodzielna i żarliwa dla Najwyższego spłomienia wszystkie skutki i duszę całkowicie przetwarza.
Strofa 32 - "Z łona grzechu wyszedł" - tzn. urodził się w grzesznej, nędznej i niskiej, nieuczciwej rodzinie, żyjącej nikczemnienie, nie wedle prawa Dharmy. Uważało się, że studiowanie ksiąg świętych oraz filozofii było przygotowaniem do Jogi, jak i odejście od zwykłego życia; przygotowania takiego nie mogli zazwyczaj podejmować kupcy, pochłonięci interesami (Wajszjowie), ani pracownicy fizyczni, ani kobiety w swej domowej pracy; nie było to uważane za ich Dharmę, choć było wiele wyjątków, a przed wdowami otwierały się możliwości studiów i Jogi. Tu Szri Kriszna mówi rzecz rewolucyjną, że nawet bez uprzedniego przygotowania, a tylko dzięki żarliwej dla Niego miłości i zaufaniu bez granic, najwyższa Joga jest możliwa, czyli daje nadzieję każdemu człowiekowi i jedynie od jego własnej woli uzależnia przezwyciężenie wszystkich trudności na drodze ku Niemu.
Strofa 34 - Tu Szri Kriszna mówi o swej kosmicznej postaci, o Prze-najwyższym działającym w Nim i poprzez Niego.

ROZMOWA DZIESIĄTA

Pan rzecze:

1. Posłuchaj jeszcze, o potężnie zbrojny, Mego najwyższego Słowa, który całym sercem radość we Mnie znajdujesz.

2. Ni bogowie świetliści, ani mędrcy najwięksi pra-początku Mego nie znają , albowiem Jam jest wszystkich mędrców i bogów pra-źródłem.

3. Kto mnie takim zna i wie, ze ponad narodziny jestem i ponad śmierć, bez początku i końca, odwieczny Pan wszechstworzenia, ten wśród śmiertelnych złudzie nie podlega i od wszelkiego uwalnia się grzechu.

4. Rozum, mądrość, od ułud niezależność, cierpliwość, prawda, wszechprzebaczenie, samoopanowanie i spokój, radość i cierpienia, istnienie i nieistnienie, strach a także nieustraszoność;

5. życzliwość dla wszelkiej istoty, równowaga, zadowolenie, bohaterstwo wewnętrznego wysiłku, miłosierdzie i hojność, sława i niesława - oto rozliczne świadomych istot stany, a wszystkie ode Mnie pochodzą.

6. Siedmiu świętych Wieszczów, jak i czterech Przedwiecznych, a także wszyscy Manu, od których się ludzkość wywodzi, z Mojej natury są i z Mojej myśli zrodzeni.

7. Kto zdolny wniknąć w treść tej wszechwładzy Mojej i Jogi, ten bez wątpienia niewzruszony w Jodze w harmonii trwa.

8. Jam Pra-rodzicem i źródłem wszechrzeczy, ze Mnie wyłania i rozwija się wszystko; rozumiejąc to, mędrcy w żarliwym Mnie wielbią zachwycie.

9. Myślą i duszą ku Mnie zwróceni, całą świadomością pogrążeni we Mnie, szczęśliwi, radośni, o Mnie wciąż mówią, światłem swym dzieląc się wzajem.

10. Tych zawsze w harmonii radosnych, a Mnie gorącą wielbiących miłością, Jogą rozpoznawania duchowego darzę, która ich do Mnie przywodzi.

11. Z czystego dla nich współczucia, przebywając w ich sercach, światłem mądrości jarzącym mrok niewiedzy niweczę.

Ardżuna mówi:

12. Iżeś jest Brahman najwyższy, najwznioślejszy, przeczysty, jedyna Ostoja i najgórnirjszy Cel i wieczny Człowiek-Bóg, Ty, bez początku i końca, wszechobecny Pan,

13. wszyscy mędrcy to powiadali; takim sławił Cię boski wieszcz Narada i Asita, Dewala i Wjasa, a teraz objawiasz mi to Sam.

14. Wierzę głęboko iż prawdą każde Twe słowo, o Keszawo; twej zjawy kosmicznej, o najdroższy Panie, nie poznał dotąd nikt, ni Świetliści, ni tytany pojąć jej nie zdolni.

15. Zaprawdę Ty jeno Sam znasz Siebie, przez Siebie samego, o Przenajwyższy; Tyś jest wszechstworzeń Krynicą, tworów wszystkich Panem, Świetlistych Władcą i Światów Wszechrządcą!

16. Łaskaw mi bądź i wymienić racz wszystkie, bez wyjątku, Twe boskie zjawienia i potęgę którą wszechtwory przenikasz i trwasz.

17. Jak mam Cię poznać, o Jogi wszechświata, przez nieustanne o Tobie rozmyślanie? O jakich, jakichże to postaciach Twych, Panie, mam wciąż rozmyślać?

18. Sam objaw mi raz jeszcze, a obszernie, Twą Jogę i zjawy Twej chwałę niezmierną, o Dżanardano, bowiem chłonę Twych słów napój nieśmiertelny i wciąż więcej i więcej ich łaknę.

I rzecze Pan:

19. Niech się tak stanie, o z Kaurawów najlepszy, wymienię ci Me boskie zjawienia, niektóre jeno, najważniejsze, bowiem chwale moich przejawień nie masz końca.

20. Jam jest Duch w sercu każdej istoty obecny, o Gudakeszo; jam jest początek, środek i koniec wszechistnień.

21. Jam jest Wisznu wśród Aditjów - tych władców Światłości; światłem wśród światłodajnych ciał; Mariczi wśród książąt wichrów i burzy; a wśród planet - księżycem.

22. Z ksiąg boskiej mądrości Jam jest Sama Weda; a wśród Świetlistych - Indra, przestworów Pan; ze zmysłów Jam jest umysł, a w każdej żywej istocie jej świadoma dusza.

23. Jam Szankara wśród Rudrów, Witesza, skarbów potężny Władca - w tytanów i geniuszów królestwie; bóg ognia wśród duchów żywiołów ośmiu; a góra Meru wśród siedmiu szczytów najwyższych.

24. Wiedz o parto, iż jestem Brihaspati, najpierwszy wśród arcykapłanów; Skanda wśród wodzów anielskich zastępów, a ocean wpośród zbiorników ziemskich wód.

25. Jam Bhrigu wpośród Świętych Wieszczów; a spośród słów - Jam jest słowo najświętsze OM; wśród ofiar Jam cichej modlitwy ofiarą, a Himalajami wśród nieruchomych olbrzymów.

26. Spośród drzew Jam Aswatta, - poznania drzewo; Narada wśród boskich wieszczów; Czitrarata - wśród duchów muzyki i pieśni; Muni Kapila - wśród filozofów i mędrców.

27. Spośród chyżonogich rumaków Jam Uczajszrawas, z nieśmiertelności oceanu zrodzony; a wśród słoni Ajrawatta królewski, zaś wśród ludzi króla majestatem.

28. Jam jest piorun niebieski wśród pocisków, a Kamadenu - świętą obfitości krową - wpośród trzód, wśród praojców Jam jest Kamdarpą - bogiem miłości która poczyna; a królem Wasuki wpośród wężów.

29. Jam Anantą tysiącgłowym wśród mądrości wężów; Waruną wśród duchów wód; Ariamanem wśród przodków, a Jamą - Śmierci bogiem i Prawa - wśród tych, co rządy Prawa utrzymują.

30. Jam Prahlada wśród tytanów; Czas odwieczny wśród czasu wymiarów; wśród zwierząt puszcz Jam królewski lew, a Garuda wśród ptaków.

31. Jam jest wiatr wśród żywiołów co oczyszczenie niosą; Makara wpośród ryb; Rama wśród wojowników, a Ganga święta wśród wszystkich strumieni.

32. Wszechstworzenia początek Jam jest i środek i koniec, Ardżuno; wśród nauk wszystkich - Jam wiedzą o Najwyższym Duchu; wśród argumentów krasomówców tym, co o samą prawdę dba.

33. Spośród liter - literą A, zaś wśród liter złożonych - dwójnią ich; Jam też jest wiekuisty Czas; Ja wielolicy wszechstworzenia Pan.

34. Jam również wszechniszczącą śmiercią i wszystkiego co ma zaistnieć w przyszłości jedyną kolebką. A wśród żeńskich cech Jam jest sławą, dostatkiem, słowem, pamięcią, rozumem, stałością i przebaczeniem.

35. Spośród hymnów Samy - Jam Brihadsaman, a Gajatri wśród poetyckich miar; z miesięcy Jam Margasirsza, wśród pór roku - rozkwiecona wiosna.

36. Jam sprytem w graczu, a świetnością w świętym; Jam zwycięstwem, wytrwaniem, odwagą; Jam prawością prawych, a prawdą pełnych harmonii.

37. Jam Wasudewa wśród Wriszinch rodu, a wśród Pandawów Jam tobą, Ardżuno; wśród mędrców - Wjasą, a Uszanas wśród jasnowidzów-pieśniarzy.

38. Jam potęgą władców, a taktyką mężów stanu; Jam milczeniem tajemnic i wiedzą uczonych.

39. Ja jestem tym, co wszystkich istot stanowi nasienie, o Ardżuno; nie masz nic we wszechświecie z tego co ruchome lub nieruchome jest, co by istnieć mogło poza Mną.

40. Końca nie mają, ni granic Me boskie przejawy i władze, o wrogów zwycięzco; to com ci wymienił jest jeno drobnym Mej chwały niezmiernej przykładem.

41. wiedz, iż wszystko co wielkie i piękne i święte, co dobre i wspaniałe, to przejaw małej cząstki Mej nieogarnionej, bezgranicznej chwały.

42. Lecz po cóż ci Ardżuno, te szczegóły poznawać? Wiedz iż cząstką Siebie stwarzam i przenikam wszechświat, a Sam niezmienny trwam.

Tak brzmi przesławnych Upaniszadów
Bhagawad Bity, Pieśni Pana,
wiedzy o Wiecznym, Jedynym, nauki Jogi,
rozmowy Szri Kriszny z Ardżuną
Część dziesiąta, zwana:
JOGĄ BOSKICH PRZEJAWIEŃ I WCIELEŃ

PRZYPISKI DO ROZMOWY DZIESIĄTEJ

Strofa 1 - Może być również: "który w Mych słowach radość znajdujesz", lub "któryś drogi Mi jest".
Strofa 4 - "Mądrość" to intuicyjna wiedza duchowa- Buddhi. "Istnienie i nie istnienie", tu - "bhawa" i jej odwrotność. "Wewnętrzny wysiłek" - Tapas.
Strofa 5 - Tłumaczę tu A-himsa, jako życzliwość dla wszelkiej istoty, lecz dosłownie jest to "nie krzywdzenie".
Strofa 6 - Riszi, lub Maha-riszi czyli wielcy mędrcy i wieszcze, którzy sięgają świadomością poza krańce naszej ziemi, w ewolucję planetarną. "Przedwiecznych czterech" - to Sanat Kumara, najwyżsi przedstawiciele niebieskiej Hierarchii, kierujący naszą ziemią i wszystkim co na niej żyje; dosłownie: "odwiecznej dziewiczej młodości Istoty". Manu - (akcent na u) pierwsi praojcowie, kierownicy i prawodawcy ludzkości; każda Rasa główna ma Manu za swego kierownika; nasza Rasa 5-ta jest kierowana przez Wajwaswata Manu.
Strofa 9 - Mówienie o Bogu i wszelkich swych doświadczeniach w Jego szukaniu, (lecz nie w Jodze) tj. dzielenie się z innymi światłem, które odkrywamy, jest uważane w Hinduizmie za zasługę, a nawet obowiązek religijny.
Strofa 10 - "Rozpoznawanie duchowe" - buddhi-joga, to intuicja wiedzy wewnętrznej.
Strofa 11 - "W ich sercach " - lub duchu.
Strofa 12 - Awatara tj. specjalne przejawienie Wisznu w człowieku, Ardżuna uznaje go w Szri Krisznie.
Strofa 13 - Narada (akcent na pierwszym a) - słynny Riszi, który żyjąc na ziemi i współdziałając z Aniołami muzyki i pieśni (Gandharwy) miał przyczynić się od rozwoju tych sztuk wśród ludzkości. Dwaj następni również mędrcy, a Wjasa najsłynniejszy ze wszystkich, jemu przypisuje się spisanie objawionych mu Wed, oraz stworzenie największej na świecie epopei - Mahabharaty, której częścią jest Bhagawad Gita.
Strofa 16 - "Boskie zjawienia" to słowo nie oddaje bogactwa sanskryckiego - Wibhuti, które są przejawieniem stwórczych duchowych mocy, nadających każdej rzeczy jej najistotniejsze charakterystyki; po części słowo to odpowiada "ideom" Platona, boskim archetypom, na wzór których kształtuje się świat widzialny Wibhuti jest żywa twórczą istotą z myśli Najwyższego poczętą.
Strofa 17 - "Jogi wszechświata" jako Stwórca wszechistnień. Zazwyczaj i najczęściej używa się tego imienia w zastosowaniu do Sziwy, ale w Gicie Szri Kriszna jest przedstawicielem Najwyższego.
Strofa 18 - "Napój" - amrita, czyli napój nieśmiertelności, słowa Szri Kriszny darzą nieśmiertelnością.
Strofa 20 i 21 - Gudakesza - jedno z imion Szri Kriszny. Aditie - wielkie duchy słoneczne - synowie Aditi, macierzy przestworów - jest ich 12, każdy rządzi innym miesiącem. Mariczi - wódz Marutów, duchów wichru i burzy.
Strofa 22 - Bo Sama Weda mówi o rytmie i Słowie, które są podstawą stworzenia wszechświata i wszelkiej w nim rzeczy. Indra - król i władca Dewów, Świetlistych, jest to wedle Hinduizmu urząd, kolejno zajmowany w biegu wieków przez jednego z najwyższych Archaniołów.
Strofa 23 - Rudry - duchy potęgi, mocy, a nieraz grozy i zniszczenia, gdy stają się wyrazicielami Prawa, wykonawcami tzw. "gniewu Bożego". Szankara to Sziea najwyższy, w swej groźnej postaci. Jakszasy - to duchy związane z wyższymi lecz namiętnymi wzruszeniami, są uważane z strażników skarbów w łonie ziemi, zwane też tytanami, olbrzymami i tak przedstawiane w rzeźbach. Witesza lub Kubera - ich wódz. Agni - bóg ognia, władca wszystkich postaci "płomienia", od fizycznego do duchowego, najwyższy wśród duchów żywiołów, które są bardzo wysokimi Aniołami, zwanymi Wasu, (akcent na u). Góra Meru jest symbolem najwyższych szczytów hierarchii duchowej, jest również legendarną osią naszej ziemi i mieszkaniem wielu "bogów", niektórzy mówią - bieguna północnego.
Strofa 24 - Brihaspati - Arcykapłan i mędrzec, sprawujący wszystkie rytuały w państwie króla Dewów - Indry; Guru tj. przewodnik w Jodze, wszystkich Dewów, również kapłan i patron domowego ogniska. Skanda - inaczej Kartikeja lub Subrahmania - wódz zastępów niebieskich, najprzedniejszy z boskich rycerzy, jak nasz św. Michał Archanioł i św. Jerzy.
Strofa 25 - Brigu - jeden z wielkich Riszich, słynny ze znajomości astrologii i astronomii. "Cicha modlitwa" tzw. Dżapa - powtarzanie jednego modlitewnego mantramu, przesuwając ziarenka rodzaju różańca; najpowszechniej praktykowana modlitwa wśród bogobojnych Hindusów.
Strofa 26 - Drzewo Aswatta - symbol mądrości oraz całego przejawionego wszechświata. Czitrarata najwyższy Archanioł muzyki i pieśni. Kapila - mędrzec, twórca systemu filozofii Sankhiji.
Strofa 27 - Uczajszrawas - rumak legendarny, z piany oceany zrodzony, symbol siły żywotnej (czystej i błogosławionej) w przyrodzie i w organizmie człowieka. Ajrawatta Słoń - symbol siły i zdrowia fizycznego organizmu, prześwietlonego promieniowaniem siły żywotnej i duszy.
Strofa 28 - Kamadenu - legendarna krowa obfitości, symbol kosmicznej wszechdarzącej potęgi Szakti, oraz ziemi. Kamdarpa - bóg miłości w sakramencie małżeństwa; małżeństwo w hinduizmie jest świętym i nierozerwalnym związkiem, a dzieci to społeczny i religijny obowiązek. Wąż jest symbolem mądrości, używany tez często dla symbolizowania wielkich wtajemniczonych w tajemnicę ducha i Jogi. Wasuki - najprzedniejszy z tych "wężów". Wąż Ananta - symbol "przestworów wód nad którymi unosi się duch boży" bezmiaru przestrzeni. Wisznu jest przedstawiany w postawie lezącej na tym tysiącgłowym wężu; jest on również symbolem ogromu szczęśliwości którą daje Wisznu; oraz bezgranicznej mądrości.
Strofa 29 - Waruna - duch wszystkich wód, jak Agni - ognia.
Strofa 30 - Prahlada - bohaterskie chłopię, syn złego tytana, który je prześladował za jego bezgraniczne samooddanie dla Wisznu. Prahlada miał odwagę przeciwstawić się ojcu, choć ten groził mu śmiercią jeśli nie zaprze się swej miłości. Garuda - legendarny olbrzymi ptak, "rumak" Wisznu, symbol myśli natchnionej i miłującej.
Strofa 31 - Silny wiatr jest uważany za żywioł tak bardzo oczyszczający, ze skąpanie się w nim jest nieraz uważane za jednoznaczne z kąpielą obrzędową w wodzie, bez której nie wolno nikomu wejść do świątyni. Makara - legendarna ryba w odległych okresach, gdy bóg Wisznu posyłał bezpośrednio swa moc, by ewolucji na ziemi dopomóc. Rama lub Ramaczandra - bohater Raamajany, wcielenie tj. "Awatar" Wisznu (jak Kriszna), wzór najwyższy króla, syna, małżonka, władcy i wojownika, do niedawna najwyższy ideał wszystkich Hindusów, postać Boga do dziś najgoręcej czczona na północy Indii. Najdroższa dla Gandhiego. Ganga -(zwana zupełnie niesłusznie Ganges) - jest uważana za wcielenie bogini i dlatego jest czczona. Legenda mówi iż Ganga rzeka powstała ze współczucia boskiej królewny, która dla ratowania od straszliwej posuch sama się w rzekę zmieniła. Woda Gangi uzdrawia i wzmacnia dzięki swej radioaktywności.
Strofa 32 - Trzy są wymieniane w sanskryckiej literaturze argumenty - vada - używane w dyskusjach; pierwszego celem i motywem jest zmieszanie i upokorzenie przeciwnika; drugiego - odniesienie nad nim zwycięstwa, trzeciego - wyjaśnienie prawdy.
Strofa 34 - Dostatek, obfitość plonów i bogactw jest jednym z atrybutów Lakszmi, Szakti Wisznu, bogini harmonii, miłości itd. (akcent na a).
Strofa 35 - Sama Weda i jej hymn Brihad-saman mówi o tajemnicach rytmu, słowa, melodii i harmonii; a Słowo - Dźwięk - stwarza świat. Gajatri jest jedną z miar poetyckich, jak i najświętszym mantramem, modlitwą najbardziej starożytną zdaje się na ziemi, powtarzaną przez wszystkich "dwakroć urodzonych", co dzień, niezliczone razy, obowiązkowo przez braminów. Margasirsza - pierwszy miesiąc roku. Prawdą pełnych harmonii - czyli Sattwy.
Strofa 37 - Wjasa - twórca Mahabharaty, na której kształciły się setki pokoleń. Uszas - jasnowidzący wieszcz, Guru wszystkich poetów.

ROZMOWA JEDENASTA

Ardżuna rzecze:

1. Otoś objawił, miłością dla mnie wiedziony, to Słowo najtajniejszej tajemnicy o Najwyższym Duchu i rozwiała się moja niewiedza;

2. bom oto słyszał od Ciebie, o lotosooki Panie, o powstawaniu i zanikaniu wszechświatów i o nieprzemijającej chwale wielkości Twojej.

3. Lecz kształt Twój potężny, jakim Ty Sam go kreślisz, o światów Wszechrządco, ujrzeć ja pragnę w pełni Twej sławy zjawiony.

4. Jeśli sądzisz iż stać się to może, o przenajlepszy Panie, jeślim ujrzeć go zdolny, tedy ukaż mi Twe przedwieczne, niepojęte Oblicze, o wielki Jogi Władco.

I rzecze Pan:

5. Patrz tedy synu Prity, oto odsłonię przed tobą setne, tysięczne, a boskie kształty Mej tajemnicy; niezliczonych, nieskończonych postaci, zarysów i barw.

6. Patrz jakoś chciał, na Istność przedwieczną Boga; ujrzyj Aditie - najświetlistsze duchy; Wasu, Rudr i Maruty - bogi wichrów - i Aszwiny dziewicze; ujrzyj, o Bharato, nigdy przed tobą nie zjawione cuda.

7. Oglądaj więc dziś, Ardżuno, wszechświat ten cały i wszelki ruchomy i nieruchomy twór, co jako jedno w Moim kształcie trwa; oglądaj wszystko cokolwiek zapragnąć byś mógł.

8. Lecz ludzkim nie zdołasz ujrzeć Mnie okiem, przeto boski daje ci wzrok, oglądaj Mą chwałę, Mą Jogę najwyższą.

Sandżaja rzekł:

9. Z tymi słowy, o królu, Hari - wielki Jogi Władca - przed Ardżuną w swym wzniosłym, kosmicznym stanął kształcie.

10. Wielousty, wielooki, o cudownych a niezliczonych obliczach, w rajskie zdobny klejnoty, z boskim a mnogim w górę wzniesionym orężem;

11. w tkań świetlistą obleczony, w girlandy z gwiazd odziany, niebiańską wonność rozsiewa, blaskami lśni; Bóg niezmierzony, bezbrzeżny, przestwory wszechprzenikającym ogarnia wejrzeniem.

12. Na kształt tysięcy słońc, nagle wśród niebios rozbłysłych, rozjarzyła się chwała najwyższego Pana.

13. I oto wszechświat cały w Nim ujrzał Ardżuna, mnogość Jego niezmierną, wielość niepojętą, co w łonie Boga bogów jako jedność trwa.

14. Olśniony, podziwem zdjęty niezmiernym, Ardżuna w przerażeniu świętym na twarz pada przed Panem i ręce składając we czci woła i uniesieniu:

Ardżuna:

15. widzę oto, widzę o Panie, w Twym łonie wszystkość światów całą; Twym kształtem ogarnione Bogi rozliczne, ziemi i nieba najświętsi mieszkańcy: oto Brahma, mocarny Pan, na lotosowym swym tronie i święci wszyscy i mędrcy i wzniośli mądrości mężowie.

16. Wielousty, wielooki o łonach, ramionach i licach tysięcznych, wszędy stawasz przede mną gdziekolwiek się zwrócę, wszechpotężny Pan. Nieogarniona Twa postać początku nie masz ni końca, ni środka, ni źródła żadnego; niezmierny, bezkresny, w nieskończoność rozszerza się Twój kosmiczny kształt.

17. Świetlistość jaśnieniem bezbrzeżna, blask chwały Twej wszędy rozsiewa; dysk, koncha, buława w Twych dłoniach, a diadem nad czołem widnieje. Żarzący jesteś jak góra płomienia, olśniewający - jak słońce, potokiem promieni jarzących wszystkość przenikasz na wskroś.

18. Tyś ponad najwyższą myśl wzniosły, Niepodzielny, Wieczysty, Niezmienny i twórczych Wód życia bezdenna krynica, Ty Praw odwiecznych Strażnik nieśmiertelny i Człowiek przedwiecznyś Ty.

19. Bez początku, ni środka, ni końca, niezliczone Twe ramiona szerokie, niepojęta Twa moc; jako księżyc i słońce są źrenice Twe, jako ogień ofiarny jarzy się Twoje oblicze w pośród niebios i gwiazd i potęgą swego płomienia światy wszystkie swym blaskiem spopiela.

20. Sobą Samym wypełniasz niebiosa i ziemię, bezkres przestworów i próżnię międzyplanetarną, Tyś w nich żywy Sam. Światy troiste przed Twym majestatem drżą, przed Twym straszliwej potęgi zjawionym obliczem.

21. Ku Tobie się garną Świetlistych zastępy i w trwodze się kłonią poświętnej i dłonie składają we czci; a świętych i magów rzesze niezliczone "Sława" wołają, "sława, przenajwyższy Panie"; pieniem ich rozbrzmiewają niebiosa.

22. Rudry - duchy potęg niszczących i burzy, Aditie - światłości i blasku syny, Maruty, Gandharwy - wichrów duchy i muzyki, skarbów ziemi gigantyczne bogi, olbrzymy strażniki i świetlistej Jutrzenki bliźniacze boginie i Sadje - bogi żywotnych tchnień, i praojców opiekuńcze duchy, i przemian kosmicznych Bogi; tytany, geniusze, demony potężne, wielkich jogów i mędrców zastępy wszystkie w zachwycie w Ciebie zapatrzone.

23. W bojaźni świętej jako i ja, drży wszechświat cały, o Panie, prze Twym potężnym, zjawionym Twym kształtem, o lic mnogości; ust Twoich i ócz jaśnienie trwogą przejmuje. Łona ogromem wypełniasz przestwory, ramion wielością strop wspierasz szeroki, a wśród groźnych Twych warg, zęby jako miecze lśnią.

24. Promiennej tęczy wielobarwnym łukiem pieścisz nieboskłony; ust Twych wargi płomienne, a bezdenne źrenice wszechwidzącym się jarzą wejrzeniem. Na niebie, na ziemi i wszędzie - Ty, Ty jeden, o Panie nad Pany i nic okrom Ciebie nie masz wśród przestworów. Drżę przed Twoim ogromem, uchodzą me siły, spokój ulatuje duszy, o Wisznu, miłościw mi bądź!

25. Jako Czasu lśniące, ostre miecze błyszczą przerażające Twoje kły w czeluści ognistych, rozwartych, olbrzymich Twych szczęk. Drżę cały, nie wiem gdzie się skryć przed straszliwym Twoim Obliczem. Litości i zmiłowania, wszak Tyś jest światów wszystkich schron.

26. Oto widzę jak Dritarasztry synowie, a za nimi w ślad liczni tej ziemi książęta: Bhiszma i Drona i Suty królewski syn i z obu walczących stron rycerstwa kwiat

27. śpieszy bezwolnie, by jak w otchłań wpaść, w rozwartą czeluść Twoich ust, gdzie kły straszliwe lśnią i jako żarna olbrzymie mielą i miażdżą w proch uwięzłe wśród nich wojowników głowy.

28. Jak wody rzek pędzą z szumem, by rzucić się w oceanu łono, tak płynie w pośpiechu tych ziemi władców potok nieskończony i w płomieniste usta Twoje wpada.

29. Jako ćmy, co z uporem się śpiesząc, w płomień jarzący lecą na niechybną swą śmierć, tak oni płyną w pośpiechu, by zniknąć w ust Twoich otchłani.

30. Z wszech stron wszystko pochłaniasz i spalasz; ogniowymi liżesz języki i rzecz wielką spopielasz do cna. Chwała Twa groźna wypełnia przestwory, i płonie wszechświat cały, o Panie, w ogniu Twych jarzących promieni.

31. Istotę Twoją odsłoń mi, Panie, ta straszna Twa postać grozą uderza; we czci na twarz przed Tobą upadam, ulituj się przepotężny Panie, Twą prawdziwą chcę poznać Istotę, tej potęgi Twej niewstrzymany pęd wstrząsa i przeraża.

I rzecze Pan:

32. Jam jest Czas, co zniszczenie w świat niesie, zjawiony na ziemi, by Prawu wyraz dać, by ludzkość śmiercią razić. I bez ciebie Ardżuno ani jeden z tych z tych rycerskich rzesz uszykowanych w bój, nie może śmierci ujść.

33. Ardżuno powstań! I w bitwę idź i sławę zdobądź sobie; wrogów pokonaj twych i bogatym władnij królestwem. Nie ociągaj się, Mą wola oni skazani już, ty Mej woli bądź jeno wyrazem.

34. Drona i Bhiszma i Dżajadratta, Karna i wojownicy tu wszyscy przeze Mnie są już porażeni. Więc uderzaj, Ardżuno, bez trwogi idź w bój i walcz, twoim będzie nad wrogiem zwycięstwo.

Sandżaja rzekł:

35. Usłyszawszy te słowa Szri Kriszny, wódz o królewskim diademie ze złożonymi stanął przed Nim dłońmi, w kornym, najniższym pochylił pokłonie i ozwał się znów, z trwogi poświętnej drżąc:

Ardżuna rzecze:

36. O Panie potęgi mocy, słusznie, zaprawdę słusznie świat cały raduje się Twej chwale niezmiernej, w hymnach i pieśniach wysławiając Ciebie; Demony strachem rażone pierzchają przed Twoim Obliczem, a świętych zastępy skłaniają się zbożnie.

37. Jakżeby Cię mogli nie uwielbiać kornie, o Duchu przenajwyższy! Boski majestacie, Pra-przyczyno wszechrzeczy, wszechświatów Kolebko jedyna, Bogów najpotężniejszy Panie; coś od Brahmy samego wznioślejszy, nieskończony, niezniszczalny, niezmienny, bytu i "nie bytu" wieczysta Krynico, niewymowne, ponad-słowne TO,

38. Najpierwszyś Ty spośród Bogów, i Człowiek przedwieczny Tyś jest. Wszechżycia Źródlisko jedyne; Tyś mądrością i mądrości przymiotem i najgórniejszy Tyś jest "przybytek". Tyś nieogarnionym wszechbytem; w tobie zawarte wszechświatów miliony, Twój kształt ogromny w bezmiar rozpostarty.

39. Tyś Waju - wichrów bóg i Jama - śmierci Pan; Tyś Agni - płomieni wszystkich Władca i Czandra - księżyc, w pośród gwiezdnych rzesz; Waruna - rządca wszelkich wód i Pradżapati - odwieczny Rodzic człowieka. Chwała tobie stokrotna tysiąckrotna chwała! Cześć, sława, uwielbienie i chwała znów i znów, w nieskończoność.

40. Wszystko we czci w proch przed Tobą upada, wszystko z wszech stron wielbi Ciebie zbożnie; granic nie ma Twa moc, ni miary Twa potęga, wszechstwór ogarnia, boś Ty wszystkością Sam.

41. Jeślim - przyjaciela w Tobie widząc - lekkomyślnie wołał ku Tobie: Kriszno Jadawo", wprost: "druhu mój", tom czynił to lekko, Twej bezmiernej nie znając wielkości, ani ogromu majestatu Twego, idąc niebacznie za serca mego porywem.

42. Jeślim wśród zabawy, wczasów i wesela, wśród zebrań czyli też biesiady, niedostateczną kiedykolwiek okazał Ci cześć, gdym sam był z Tobą, lub w gronie przyjaciół, błagam wybacz mój błąd, o bezgraniczny, nieśmiertelny Panie!

43. Dziś wiem, iż Tyś jest Rodzic tego co nieruchome i co pchnięte w ruch, co w głębi i bezdeni i w świata przestworach, Ty - wszechrzeczy nieogarniony Pan. Ze wszystkich Guru czci Tyś najgodniejszy, Tobie równego nie masz nic pod słońcem. Majestatu Twego wielkość bezgraniczna wśród światów wszystkich jedyną świeci chwałą.

44. wiec oto na twarz przed Tobą upadam, we czci i w uwielbieniu błagam, jak ojciec dla syna, jak druh dla przyjaciela, jak kochanek dla swej umiłowanej, tak Ty mi bądź łaskaw, o Kriszno!

45. Otom widział Twą chwałę jak przede mną nikt, w szczęściu i trwodze serce moje drży, łaski, o Panie! Twój dawny przywdziej kształt, w Twej znanej, bliskiej zjaw mi się postaci, miłościw bądź, Bogów Władco i światów schronienie.

46. W lśniącym diademie ujrzeć Cię pragnę znów, z berłem i dyskiem w dłoni, czterema błogosławiącego ramiony; o wróć w ten dawny, umiłowany Twój kształt! A tę niezmierną , straszliwą, sturamienną wszechpostać Twą skryj!

I rzecze Pan:

47. Oto przez łaskę Moją ujrzałeś Ardżuno, ten najwznioślejszy, wszechprzenikający, świetlisty kosmiczny Mój kształt; nieskończony, odwieczny, olbrzymi, Mą Jogą własną zjawiony; przed tobą nie oglądał go nikt.

48. Ni ofiary, ani Wed wiedza szeroka, ni hojność darzenia, ni asceza surowa, ni głębia poznania, odsłonić kiedykolwiek mogły przed wzrokiem człowieka ten straszny tajemnicy Mej kształt, który widziałeś ty, o z Kaurawów najpierwszy.

49. Zbądź się bojaźni, odrzuć lęk przed boską wizją Mej grozy pełnej postaci; zapomnij trwogi, Ardżuno, w radości, w serca prostym weselu spójrz oto znów na Mój znajomy kształt.Sandżaja rzekł:

50. I po tych słowach Pan znów w swej dawnej, słodkiej stanął postaci, przed Ardżuną, wstrząśniętym do dna, łagodnym darząc go uspokojeniem.

Ardżuna mówi:

51. Otom znów sobą i spokój serca mi wraca, gdy na nowo Twą dobrotliwą, człowieczą mam przed sobą postać, o przenajdroższy Panie.

1. Błogosławiony rzecze Pan:

52. Rzadko, zaprawdę rzadko przed ludzkim jawię się okiem w tej groźnej Mojej postaci, którąś ty widział, Ardżuno. Bogowie wszyscy i Świetlistych rzesze ujrzeć ją pragną i proszą w tęsknocie,

53. a przecie nie danym nikomu widzieć Mnie takim jakeś widział ty; choćby Wedy znał wszystkie i w ofiarach był wierny, choćby w wysiłku wewnętrznym bohaterstwem jaśniał, a w miłosierdziu hojnością.

54. Tylko niepodzielnej miłości, Ardżuno, czci i uwielbienia pełnej, danym jest takim Mnie ujrzeć; tylko miłości istotnej dozwolonym jest poznać Istność Mą najtajniejsza i wejść w Nią i ze Mną zjednoczyć do dna.

55. Ten, kto czyn każdy spełnia w imię Moje, komu Jam celem i dobrem jedynym, kto od przywiązań wolny i niechęci ku jakiejkolwiek na ziemi istocie, a dla Mnie najżarliwszej jest pełen miłości - ten, o Pandawo, we Mnie wstępuje.

Tak brzmi przesławnych Upaniszadów
Bhagawad Gity - pieśni Pana,
wiedzy o Wiecznym, Jedynym, nauki Jogi,
rozmowy Szri Kriszny z Ardżuną,
Część Jedenasta, zwana:
JOGĄ WIZJI BOSKIEGO KOSMICZNEGO KSZTAŁTU

PRZYPISKI DO ROZMOWY JEDENASTEJ

Strofa 1 - "Najwyższy Duch" - tutaj Adhiatma.
Strofa 2 - "Światów Wszechrządca" - "Paramaeszwara" - dosłownie, Param-Iszwara "ponad Iszwarą" czyli przenajwyższy Bóg przejawiony.
Strofa 6 - "Aditie" - syny (dwunastu) Matki przestrzeni - Aditi, duchy słoneczne. Wasu (akcent na u) duchy żywiołów; Rudry - (jedenastu) bogi grozy i zniszczenia (gdy takie jest Prawo czyli - wola Najwyższego), Maruty - duchy wichrów i burzy; Aszwiny - dwoje bliźniąt - duchy jutrzenki, a zarazem siły uzdrawiające i używotniające.
Strofa 9/ - "Hari" - Wisznu, dosłownie: "ten, który porywa ludzkie serca" (miłością). "Kosmiczny kształt" Wiszwa-rupa - uzewnętrzniona, tworząca i niszcząca potęga Boga w kosmosie.
Strofa 17 - "Dysk, koncha, buława" - symbole, które zawsze dzierży Wisznu, gdy w swej do "ludzkiej" podobnej postaci, wiernym się jawi; tak też jest przedstawiany na wszystkich obrazach i wizerunkach; dysk - symbol wirującego świata lub kołowrotu życia i twórczości, tzw. "czakra"; koncha - używana jako instrument, rodzaj rogu, wzywający i dziś w świątyniach na modlitwy i obrzędy; buława - symbol władzy Wszechrządcy.
Strofa 18 - W niej zaznacza Ardzuna iż Wisznu jest i Odwiecznym Niezmiennym - Akszara, i przejawionym Bogiem - "twórczych wód życia krynicą". Transcendentalny i immanentny. "Praw odwiecznych" - tj. Dharmy wszechświata i poszczególnych w nim światów, planet, kontynentów, narodów bo każdy z nich może mieć dharmę, (czyli zadanie kosmiczne we wszechogóle) inną. "Człowiek przedwieczny" - lub Bóg-człowiek, pojęcie często spotykane w Hinduizmie; Wisznu nazywa się Nara jana, a człowiek - Nara; również imię Bodhisattwa (używane najwięcej w Buddyzmie) oznacza Bóg-człowiek; tj. człowiek, który tak wysoko się wzniósł, że może zajmować pewien urząd w ewolucji planety, na którym jednoczy się specjalnie z Drugą Osobą Trójcy - Panem miłości-mądrości, czyli być Awatarem; takim był król Rama, i Szri Kriszna; za takiego wielu Hindusów uważa Chrystusa jak i Buddhę; liczą 10 Awatarów, a jeden ma wkrótce pojawić się na ziemi i zaprowadzić harmonię i ład na nową epokę. Również: Człowiek zbiorowy tj. ludzkość (odpowiada imieniu Adam Kadmon).
Strofa 21 - Dosłownie: "Swasti", co się oddaje jako dobre życzenie, błogosławieństwo lub pozdrowienie, ale w stosunku do Boga raczej hołd.
Strofa 22 - Wiszwa-dewy - Bogi kosmosu lub wszechświata, o różnych funkcjach. Bogi opiekujące się duszami praojców - imieniem Usmapa. Sadie - duchy lub kierownicy sił żywotnych lub tchnień życia w przyrodzie.
Strofa 32 - "Czas" - Kala, odpowiada postaci i sile niszczącej Wisznu, "dzieło niszczenia jest równie święte jak dzieło tworzenia" - głębokie słowa Mickiewicza, choć w innym użyte kontekście, wyrażają tą prawdę iż tworzenie i niszczenie są to dwie strony tego samego procesu kosmicznego, wielkiego kołowrotu zjawionego świata. Bóg jako Czas jest Stwórcą i Niszczycielem, bowiem kołowrót życia jest nieustanną przemianą; śmierć jest i narodzeniem, a narodzenie - śmiercią, są to dwie strony tego samego Bytu przejawionego w nieskończoności. Bóg Sam jest poza czasem; włada nim, a jednocześnie i przejawia się w nim; właśnie o tym aspekcie mówi ty Kriszna; a dalej "by Prawu wyraz dać" - prawu Karmy, kosmicznego działania, rządzonego niezmiennym prawem przyczyny i skutku - równowagi, sprawiedliwości.
Strofa 33 - "Moją wolą oni skazani już" - dosłownie: "już zabici, już uśmierceni", jeszcze wyraźniej o tymże Prawie; w Chrześcijaństwie zwie się je Opatrznością albo Wolą Boga, co się najzupełniej pokrywa, bo wszelkie Prawo kosmiczne jest wyrazem Jego Woli. W tym wypadku skutki dawne, których Ardżuna nie może widzieć składają się na nieubłagany wyrok - Wolę Boga - a on ma tylko być tej woli narzędziem, "ręką" widzialną, która ma to Prawo wykonać. Każde zjawisko, które nas spotyka jest zawsze wyrazem Prawa (woli Boga), a ludzie, którzy wchodzą w grę są tylko jego wykonawcami. Gdy człowiek wznosi się w zjednoczenie z Najwyższym, wychyla się poza Czas, a jednocześnie pojmuje, ze "tylko Bóg działa", (słynne powiedzenie, podstawa filozofii Karma Jogi) my jesteśmy tylko Jego narzędziami; jeśli dobrowolnymi, zharmonizowanymi z Nim, pełniącymi bezinteresownie i bezosobiście Dharmę - czyli Prawem wyznaczona nam rolę wówczas uczestniczymy w Jego szczęśliwości i ... jesteśmy od wszelkich skutków czynów wolni, tzn. wyzwoleni (zbawieni), a to jest pełnią istotnego życia. Każdy czyn i zjawisko jest symbolem - wyrazem - czegoś ważniejszego, poza nim.
Strofa 37 - Brahma - 3-cia osoba trójcy hinduskiej, (odpowiada Duchowi św.).
Strofa 54-46 - Ardżuna nie może dłużej znieść majestatu grozy i wielkości tego Boskiego zjawienia (Wiswarupa) błaga o powrót do znanego kształtu, do "ludzkiej" postaci, choć w swym uwielbieniu widzi dobrze, że owa niszcząca postać jest tylko wyrazem tej samej miłości i wszechtwórczości. Rozumie teraz obie, immanentną i transcendentną. Ale nie tylko o zachwyt tej wizji chodzi i uniesienie na najwyższe dla człowieczego widzenia szczyty, co wyraźne jest w strofie 55.
Strofa 55 - Ta zwrotka jest określeniem istotnej Bhakti, którą może praktykować każdy najprostszy człowiek, bo gdziekolwiek jest, cokolwiek robi, w najskromniejszej pracy może widzieć Najwyższego we wszystkim i umiłować Go całym sercem i czynić każdą rzecz Jemu poświęcając, a tym samym stać się Jego narzędziem, byle czynił bezosobiście i bezinteresownie. Najwyższa wizja, to jeszcze nie dość, dopiero gdy całe życie i postępowanie, jak i praca codzienna, będą przeniknięte Bhakti, wyzwolenie jest bliskie.

ROZMOWA DWUNASTA

Ardżuna pyta:

1. Kto głębiej poznał Jogę, ten co w stałej harmonii Ciebie z żarliwością czci, czy ten, który swe uwielbienie kieruje ku Temu co Nieprzejawione i Niezmienne jest?

Pan rzecze:

2. Tych za najdoskonalszych w Jodze poczytuję, którzy myśl całą we Mnie skupiają i w nieustannej Jodze zjednoczenia z najwyższą wielbią Mnie wiarą.

3. Lecz ci, co Nieprzejawione wielbią, Niewyrażalne, Niezmienne, Niewzruszone, Wszechobecne a Niepojęte, Nieruchome, Stałe, Wieczyste;

4. którzy władnąc zmysłami, z równym rozumieniem przyjmują rzecz każdą, a w szczęściu wszystkiego radość swą znajdują, ci również do Mnie przychodzą.

5. Lecz zadanie tych, którzy myśl swą ku Nieprzejawionemu kierują, ciężkie jest i trudne niepomiernie, o Bharato, bowiem nie łatwo jest istotom wcielonym dosięgnąć nieuchwytnych dróg Nieprzejawionego.

6. Tych zaś, którzy Mnie wszystkie oddają czyny, Mnie za uważają cel i całym sercem we Mnie skupieni, niewzruszoną a żarliwą wielbią Mnie Jogą.

7. Tych zaprawdę rychło Ja wznoszę ponad ten żywotów i śmierci ocean, albowiem sercem we Mnie już przebywają.

8. Niech myśl twa we Mnie spocznie, Ardżuno, i we Mnie zanurzy twój Rozum, a niechybnie i nadal tylko we Mnie żyć będziesz.

9. A jeśli nie zdołasz całą duszą i myślą pogrążyć się we Mnie, tedy w ćwiczeniach Jogi, o Dhanandżajo, staraj się ku Mnie w skupieniu wznieść.

10. Gdybyś i tym stałym nie podołał ćwiczeniom, tedy pracę Mą uczyń twym celem najwyższym, w imię Moje spełniaj każdy czyn, a doskonałość zdobędziesz.

11. Lecz jeśli i na to nie starczy ci sił, tedy w zjednoczeniu ze Mną szukając ostoi, odrzuć nadzieję na plony twych prac i w równowadze skupiony trwaj.

12. Wyższą zaprawdę jest wiedza od stałych ćwiczeń Jogi; od wiedzy lepsze jest zapatrzenie się we Mnie w rozmyślaniu głębokim, a od rozmyślania - wyrzeczenie się plonów działań wszelkich, albowiem z wyrzeczenia wkrótce pokój się rodzi.

13. Kto ku żadnej istocie nie żywi niechęci, a współczuje z każdą przyjaźnie; kto swego "ja" i "moje" poczucia, jak i wszystkich wyzbył się przywiązań, a wybaczający jest, cierpliwy, w radości i cierpieniu jednaki,

14. pogodny zawsze i zharmonizowany, w samoopanowaniu stały, w swej woli Jogi niezłomny, duszą i sercem Mnie całkowicie oddany, ten miłujący Mnie uczeń, drogi Mi jest.

15. Kto niczym cierpienia w świecie nie powiększa i sam żadnym nie podlega troskom, wolny od wzruszeń, radości, lęków i gniewów, ten drogi Mi jest.

16. Kto nic nie pragnie i nie potrzebuje, kto sercem jest czysty, bezinteresowny, beztroski, sprawny, do wszelkiej chętny pracy, a obojętny na jej wyniki; kto wszystkich osobistych zaniechał przedsięwzięć, ten oddany Mój uczeń, drogi Mi jest.

17. Kto nie zna przywiązań ani też niechęci, żalów ani pragnień i ponad złe i dobre się wzniósł, a pełen jest bezmiernego dla Mnie Miłowania, ten drogi Mi jest.

18. Jednaki wobec wroga jak i przyjaciela, wśród czci i niesławy, bólu i radości. Gorąca i zimna, wolny od upodobań wszelkich;

19. pogodny, zadowolony z rzeczy każdej, obojętny na uznanie jak i potępienie, bezdomny, milczący, o niewzruszonej myśli, a miłością dla Mnie przejęty, drogi Mi jest.

20. Lecz ten Mój żarliwiec, który we Mnie widzi swój jedyny i najwyższy cel i nieustanne dążenie i z wiarą najgłębszą, niezłomnie pełni wyłożona tu przez Mnie - a do nieśmiertelności wiodącą -Dharmę, ten drogi Mi jest nade wszystko.

Tak brzmi przesławnych Upaniszadów
Bhagawad Gity, Pieśni Pana,
wiedzy o Wiecznym, Jedynym, nauki jogi,
rozmowy Szri Kriszny z Ardżuną
Część dwunasta, zwana:
JOGĄ ŻARLIWEJ MIŁOŚCI.

PRZYPISKI DO ROZMOWY DWUNASTEJ

Strofa 1 - Rozdział ten nazywa się Jogą Miłości (Bhakti), która oczywiście łatwiej się zwraca do Przejawionego - a nawet Jego przedstawiciela w człowieczym kształcie - tj. Awatara, aniżeli do nieuchwytnego Absolutu. Komentatorzy różnie tłumaczą pierwsze zwrotki tego rozdziału. "Nieprzejawione, Niezmienne" - Akszara Awjaktam - jedni rozumieją iż to Parama-atman lub Para-brahman, owo Niepojęte i Niepoznawalne; inni o wiele słusznej mówią, że żadne uwielbienie nie może być do Niepoznawalnego zwrócone. Natomiast drugie, "bliższe" nam Niepoznawalne, to Pratjag-atman, lub Purusza, jakby Oblicze Boga przejawionego zwrócone w niepojętość, w Absolutny Absolut, stad nieraz także zwane Absolutem; to Atman - Duch ożywiający wszystkość. Z punktu Bhakty można o Nim rzec istotnie - "Nieprzejawiony", bo nieuchwytny; do Tego najgorętsza cześć Bhakty może swobodnie się zwracać; dla drogi Żnany natomiast czyli Radża Jogi, Nieprzejawiony pierwszy - Absolut - będzie celem i jedynym dążeniem. Które interpretacja jest słuszniejsza? Skłaniamy się do drugiej.
Strofa 2 - "Najwyższą wiarą" jest ta, która widzi Boga we wszystkim, która zdoła tak niepodzielnie zjednoczyć się z Nim, iż każdej chwili i w każdym czynie czuje Jego żywą obecność. Jest to ciągłe obcowanie z Bogiem, oczywiście w Jego postaci immanentnej, czyli we wszelkiej rzeczy "zamieszkałej". W tej zwrotce Szri Kriszna zdaje się mówić, że droga Bhakti tj. uwielbienie przejawionej postaci Boga jest łatwiejsza i... "lepsza" bo najbardziej bezpośrednia; można przez to rozumieć, że na żadnej drodze Jogi, nawet najsurowszej Gnjany (Żnany) tj. wiedzy, nie można daleko zajść bez żarliwej miłości tj. Bhakti. Szankaraczaria, przedstawiciel Gnjany, pisze najbardziej ekstatyczne hymny do Dewi, czyli Szakti w Jej różnych postaciach; Szri Dattatraja - wielki mędrzec i autor jednej z najbardziej abstrakcyjnych ksiąg o Jodze i Wyzwoleniu (Moksza lub Mukti) Awaduta-gita, mówi: "Jakże mam się skłaniać we czci przed Tym, który żadnego nie ma kształtu, jest niezróżnicowany, jednolity, niezmienny, który przez Siebie, w Sobie i Sobą wypełnia rzecz wszelką"? A wielki mędrzec współczesny Szri Ramana Mahariszi, obok abstrakcyjnej filozofii, tworzy hymny do widzialnej, symbolicznej postaci Sziwy najwyższego - Arunaczali. Trzecia zwrotka zdaje się właśnie tę prawdę podkreślać, ze nawet już wyzwoleni Gnjani "w szczęściu wszystkiego tę radość znajdują", a więc póki są w fizycznym ciele (a może i potem) działają ku dobru świata.
Strofa 9 - "Ćwiczenia Jogi", sanskryckie słowo Abhjasa, obejmuje znacznie więcej, jest to stale powtarzana metoda Jogi, ale i nieustanny wewnętrzny wysiłek, kierunek myśli i sposób życia.
Strofa 10 - "Pracę Mą uczyń twym celem najwyższym" - niektórzy tłumaczą: "stań się sam Moją pracą", czyli zjednocz się z nią całkowicie. Jest ot piękne ujęcie, a jednoznaczne z powtarzanym, w ezoterycznym traktowaniu Ścieżki świętości: "stań się sam Ścieżką"; godzi się to również z powiedzeniem Chrystusa: "Jam jest prawda, droga i żywot". "Ja" tj. Chrystus w duchu ludzkim, pierwiastek Chrystusowy w każdym z nas.
Strofa 11 - "Odrzuć nadzieję na plony twych prac" lub "wyrzeczenie się plonów", jest to rdzeń i najgłębsza podstawa Karma Jogi, czyli Jogi czynu, działania, a po części i Bhakti Jogi, choć motyw jest nieco różny. Można by to nazwać całkowitą bezinteresownością i bezosobowością czynu. Każdą pracę i czyn spełnia się dla "rzeczy samej w sobie", nie dbając i nie myśląc nawet czy i co nam samym przyniesie; po prostu dla niej samej, dla dobra, obowiązku, Dharmy, dla wyznaczonej nam przez Prawo, (Opatrzność) roli, zadania, albo z miłości dla Tego, który tę "rolę" wyznacza. Bezpośredniość czynu, bez namysłu ani obrachunku, czyli "liczenia" na coś, jest najprostszą Jogą dla pewnego typu człowieka, może specjalnie dla Polaków. Sadze iż najważniejszą nauką jaką mamy sobie przyswoić, jest właśnie owa bezinteresowność, bo jest to naszą Dharmą. Zresztą w decydujących momentach historii, jak i niejednokrotnie życia indywidualnego, Polacy samorzutnie wybierają bezinteresowny czyn, w imię czegoś wyższego, co jest im najdroższe, nie licząc się ani ze skutkami, ani tym bardziej "plonem" dla siebie; ryzykują wszystko, z życiem włącznie bo... "nie mogą inaczej"; a to jest właśnie wyraz głębokiej Karma Jogi. Wielka w tym tkwi tajemnica Dharmy Narodu jako całości. Czyn w imię Prawdy, bezosobistego Dobra, obowiązku lub miłości Boga (bez liczenia wszakże na Jego nagrodę) nie wiąże, a wyzwala.
Strofa 13 - W oryginale: "Ahamkary", tj. pierwiastka "ja" i poczucia "moje".
Strofa 14 - "Sercem" - tłumaczę tu Buddhi tj. prześwietlone duchem, intuicyjne "rozumienie serca"; zaś "dusza" tutaj - to Manas, czyli szeroka rozumna myśl. "Miłujący Mnie uczeń" - sanskryckie słowo Bhakta (od Bhakti - żarliwa miłość tłumaczę czasem jako "żarliwiec" lub "oddany uczeń", gdy mowa o uczniu Szri Kriszny, Ardżunie.
Strofa 15 - "Kto niczym cierpienia w świecie nie powiększa", innymi słowy nikomu, żadnej żywej istocie, nie zadaje bólu; rzadko zdajemy sobie sprawę, że najdrobniejszy ból zadany komukolwiek powiększa ogólna sumę cierpienia na świecie; a zadaniem Joga i każdego kto do życia duchowego dąży, jest ją stale zmniejszać; kto ją powiększa niweluje wszystkie swe wysiłki, oddala się , a nie zbliża do Prawdy; dlatego to nasze codzienne postępowanie, stosunek wewnętrzny i zewnętrzny, do każdego człowieka i wszelkiego życia, jest tak ważny; po nim poznaje się prawdziwego Joga, nie po jego wiedzy, a nawet niezwykłych psychicznych władzach (jasnowidzenia itp.) te mogą posiąść ludzie źli.
Strofa 16 - "Osobistych zaniechał przedsięwzięć" - Sankalpa - to palny, zamierzenia, tworzone myślą rzuty w przyszłość, niejako narzucanie jej własnych chęci jest to uważane za dużą trudność i przeszkodę; ten, który całkowicie oddaje się Panu, żyje w dziś, w teraz, nie oczekuje i nie planuje, gdyż raz: jego osobiste fantazje mogą nie być zgodne z jego Dharmą (Wolą najwyższą, Prawem); dwa: wszelkie myslowe plany "dla siebie" stwarzają więzy; oczywiście nie dotyczy to konkretnych ekonomicznych, technicznych itp. "planowań".
Strofa 17 - "Kto ponad dobre i złe się wzniósł" tłumaczy się również: "Kto jasne jak i mroczne" lub: "szczęsne i nieszczęśliwe spotyka jednako, bo rzecz każdą przyjmuje chętnie, jako posłaną przez umiłowanego Pana".

ROZMOWA TRZYNASTA

Ardżuna mówi:

O Przyrodzie i o Duchu - Puruszy i Prakriti - o Polu i Tym, który je poznaje, o wiedzy i jej przedmiocie, dowiedzieć bym się chciał od Ciebie, o Keszawo.

Pan rzecze:

1. To ciało, o synu Kunti, Polem nazwali uczeni, zaś Tego, który je poznaje - Pola Znawcą.

2. Pomnij o Bharato, iż Jam jest Znawcą Pola na polach istot wszystkich. Wiedzę o Polu, a zarazem o jego Znawcy - prawdziwą mądrością nazywam.

3. Czym jest to pole, jakie są jego właściwości i pochodzenie, jakim podlega przeobrażeniom, kim jest Ów Znawca i Widz - i jakie są Jego moce, usłysz teraz pokrótce ode Mnie, o Parto.

4. Wielu wieszczów opiewało to w różnorodny sposób w hymnach i pieniach natchnionych, a mędrcy w ścisłych, filozoficznych mówili o nich rozprawach.

5. Jednorodna, nie zróżnicowana, nieprzejawiona Praenergia; z niej pięć subtelnych elementarnych stanów pramaterii; dziesięć zmysłów i jeden Rozum oraz indywidualnej osobowości poczucie; a także pięć zakresów postrzegań zmysłowych - oto co stanowi główne Pola składniki.

6. Pożądanie i niechęć, rozkosz i ból, samoświadomość i organizm fizyczny, upór trwania - oto są rozliczne Pola przeobrażenia.

7. Brak pychy i wyniosłości, nie zadawanie bólu żadnej istocie, cierpliwość, rzetelność, prostota, wszechprzebaczenie, czystość serca i ciała, stałość, pełne władanie swą niższą naturą, oraz czynna dla swego Guru cześć;

8. niezależność od jakichkolwiek przedmiotów postrzegań zmysłowych, wyzbycie się poczucia "ja" i "moje" oraz głębokie rozumienie znikomości zwykłego życia, podległego nędzy i cierpieniu narodzin, śmierci, starości, choroby;

9. swoboda od zachłannych rodzinnych przywiązań, od utożsamiania się z żoną, synem, domem; stała niezmącona równowaga, tak wobec miłych jak i przykrych zdarzeń;

10. niewzruszoność w Jodze jednoczenia się ze Mną i miłość dla Mnie wyłączna a żarliwa; chętne usuwanie się do samotnych czystych ustroni, a brak upodobania w zbiorowiskach ludzkich;

11. stałość w zdobywaniu wiedzy o Najwyższym Duchu, głębokie wnikanie w podstawy istnienia i prawdziwy cel wiedzy - oto co jest mądrością prawdziwą; zaś niewiedzą - wszystko co temu przeczy.

12. Objawię ci teraz to, co duchowej wiedzy jest treścią, co raz przez Duszę poznane nieśmiertelnością darzy - to Przenajwyższy Brahman bez początku ni końca, którego Bytem nie można nazwać, ani też nie-bytem, albowiem ponad ni jest - niewyrażalne TO.

13. Z wszech stron nas swymi członkami otacza; Jego to ręce i głowy i oczy i lica gdziekolwiek się zwrócimy w niezliczonych nas witają postaciach; niezmierzony, wszechsłyszący, jedyny, wszystkość Sobą wypełnia i przenika na wskroś.

14. Wszystkimi zmysłów jaśnieje władzami, choć zmysłów nie posiada zgoła; z niczym nigdzie nie związany, choć wszechstwór na Nim się wspiera; energii Przyrody używa, a Sam wolny jest od wszelkich jej cech.

15. W bas i poza nami, wewnątrz i zewnątrz istoty każdej; tym co się porusza i co w bezruchu trwa; lotno-nieuchwytny, niepoznawalny jest ON, nieskończenie bliski, a zarazem niezmiernie daleki.

16. Niepodzielny, a przecie w każdym z niezliczonych zamieszkały tworów; wszech-istnień opora, On wszystkość stwarza i On ją wchłania w Siebie z powrotem; On - przenajwyższe TO.

17. To - Światłość światłości, mówią o Nim iż ponad wszelki jest mrok; Mądrością jest i mądrości przedmiotem i jej celem, On, który w każdym przebywa sercu.

18. Otom ci rzekł pokrótce o Polu, mądrości i jej przedmiocie: gdy je zrozumie i pozna, ten który Mnie miłuje, Mej boskiej dosięga Istności.

19. Wiedz, o Bharato, iż rdzeń życia jak i materii - Purusza i Prakriti - wieczne są i nie mają początku, a wszelkie przeobrażenia i cechy w Przyrodzie początek swój biorą.

20. Mówi się iż działań i zmysłów naszych, oraz przyczyn i skutków łańcucha, Przyroda jest sprawcą; zaś odczuwanie radości i bólu od Znawcy Pola pochodzi.

21. Dusza w materię obleczona energii Przyrody używa; a utożsamianie się jej z cechami Przyrody jej wielokrotnych wcieleń, w promiennych lub mrocznych łonach, staje się przyczyną.

22. Zaś zwierzchnikiem i przyzwalającym Świadkiem, Tym, który działania Przyrody podtrzymuje i jej używa, jest Przenajwyższy Pan, Duch, wzniosłym Władcą zwany, gdy jest ciała tego Mieszkańcem.

23. Kto w pełni poznał tę tajemnicę Ducha i Przyrody z cechami jej i energiami, jakkolwiek żyje wolnym będzie od narodzin ponownych.

24. Jedni przez rozmyślanie głębokie Ducha w sobie przez ducha poznają; inni przez Jogę wiedzy wedle Sankhiji, jeszcze inni przez Jogę czynu.

25. A ci, którzy sami o tych drogach Jogi nie wiedzą, lecz słysząc od innych szczerze wielbią i wedle świętych postępują Ksiąg, wznoszą się również ponad śmierć, te rady biorąc za swój cel.

26. Wiedz, o najlepszy z Bharatów, iż gdziekolwiek się rodzi jakiś ruchomy lub nieruchomy twór, źródłem jego jest zawsze Znawcy Pola z Polem zjednoczenie.

27. Kto w każdym tworze widzi najwyższego Pana, Niezmiennego w zmiennym, Nieśmiertelnego w śmiertelnym, ten zaprawdę widzi prawdziwie.

28. A kto Ducha obecność wszędzie widzi jednako, ten Mu w sobie niższej nie przeciwstawia natury i najwznioślejszą ten osiąga Drogę.

29. Kto poznał iż wszelkie działanie w istocie jest Przyrody dziełem, a Duch od niego jest wolny i ponad czynem jako Świadek trwa, ten zaprawdę widzi prawdziwie.

30. A gdy pozna, że w Jednym ma źródło tworów rozlicznych istnienie, że z Jedynego wyłania się wszystko, wówczas Brahmana dosięga.

31. Bez początku będąc ni końca, wszelkich pozbawiony cech, wieczysty, niezmienny Duch, choć w ciele zamieszkały nie działa, ani też działaniom podlega, o Kautnejo.

32. Jak lotny wszechprzenikający eter żadnym wpływom nie może podlegać, tak i Duch, który ciało przenika, wolny od wszelkich pozostaje wpływów.

33. Jak słońce, co świat ten cały oświetla, tak Władca Pola, o Bharato, całe Pole światłem opromienia.

34. Ten, kto patrzy okiem mądrości i jasno widzi różnicę pomiędzy Polem a jego Znawcą, kto rozumie czym jest wyzwolenie się istot spod władztwa Materii, ten Najwyższego dosięga.

Tak brzmi przesławnych Upaniszadów
Bhagawad Gity - Pieśni Pana,
wiedzy o Wiecznym, Jedynym, nauki Jogi,
rozmowy Szri Kriszny z Ardżuną,
Część trzynasta, zwana:
JOGĄ ODRÓŻNIENIA POLA OD JEGO ZNAWCY.

PRZYPISKI DO ROZMOWY TRZYNASTEJ

Strofa 1 - W wielu wydaniach Gity pierwszy wiersz tego rozdziału wcale nie figuruje albo nie jest numerowany; ma to swoją rację, gdyż księga ma zawierać 700 strof - szlok - a nie 701, zapewne była ona dodana później, ale teraz zawsze się ją dla jasności włącza, bez liczby wszakże.
Strofa 2 - Ardżuna, który usłyszał i przejął się radą Szri Kriszny iż ma nauczyć się działać jako narzędzie Woli Jedynej, pyta teraz o różnicę pomiędzy Prakriti - materią kosmiczną - a Puruszą - Duchem, lub energią życia, czyli pomiędzy: "Polem" (kszetra), a Tym, który je poznaje (Kszetradżna). W następnych sześciu rozmowach Szri Kriszna mu to wykłada, powtarzając w nieco innej formie, z wielu praktycznymi szczegółami, naukę którą przekazał już był w skrócie syntetycznie w poprzednich Rozmowach.
Strofa 3 - "Znawca Pola" inaczej "Mieszkaniec ciała", Duch, jest zwany też nieraz "Widzem" lub "Świadkiem" bo niewzruszony czuwa nad każdym ruchem na swych "Polach" - (oczywiście termin "pole" nie oznacza tylko fizycznego ciała, ale i wyższe przewodniki uczuć, namiętności, myśli itd.) - włada nimi i rządzi jakby z góry, Sam jest na wieki samostarczalny i samobytny - jako i Ojciec, będąc Jego cząstką - i nic nie może mu być dodane ani ujęte. Purusza - Duch łączy się z Prakriti, dla przejawienia tj. poznania i twórczości; a stopień jego władzy nad Przyrodą wyraża na ile to opanowanie już zdobył i swą tożsamość z Najwyższym poznał.
Strofa 4 - "W filozoficznych rozprawach" to Brahmasutry, aforyzmy traktujące o naturze i przejawieniach Brahmana. Ścisłe naukowe i metafizyczne przedstawienia prawd o Bogu i Jego wszechświecie można znaleźć w Upaniszadach oraz Brahmasutrach; wszystkie one były pisane przez mędrców znających prawa kosmiczne, tj. Riszich, biegłych w Brahma-widii, czyli nauce o Najwyższym i Jego przejawieniach.
Strofa 5 - W tłumaczeniu tej zwrotki idę za ujęciem Szri Aurobindo, które jest najjaśniejsze. U prapoczątków świata - warunkiem jego zaistnienia - jest owa "jednorodna" tj. niepodzielna, nie zróżnicowana i jeszcze nie przejawiona Pra-energia, czasem zwana "Awiakta Maja", czasem "Dajwi Prakriti", (dosłownie - ukryta nie przejawiona jeszcze Maja, potęga stwórczej myśli Jedynego) i "Światłość Boga", czasem nazywa się ją również Myślą Bożą; z niej obiektywna ewolucja, tj. wyłania się z niej i rozwija 5 elementarnych stanów pra-materii - nie fizycznej - makrokosmosu; z nich subiektywna podmiotowa ewolucja tj. mikrokosmos - 10 zmysłów (5 organów poznania i 5 działania) i jeden tj. umysł, (czasem trzeba tłumaczyć - dusza); Rozum czyli intuicyjne rozpoznawanie oraz samoświadomość, czyli poczucie odrębnej osobowości "ja jestem ja" - Ahamkara; oraz 5 subtelnych przedmiotów poznania zmysłowego, jak dźwięk, barwa, dotyk, smak, zapach, zwanych tych zmysłów "pastwiskami", czyli zakresem lub zasięgiem ich działania.
Strofa 6 - Świadomość wielu tłumaczy raczej jako wrażliwość, co wydaje mi się oddające myśl. "Upór trwania" można również nazwać "wolą życia", która utrzymuje te wszystkie pierwiastki w koordynacji i współdziałaniu. Dosłownie nie tyle przeobrażenia ile "wypaczenia" lub "zniekształcenia" pola. Niejednego czytelnika może zdziwić, że Rozum (Buddhi)intuicyjne, duchem przepromieniowane rozpoznawanie, jest tu zaliczane do "Pola"; idąc za ezoterycznym, a nie przeciętnym hinduskim tłumaczeniem, uważa się Buddhi za pierwiastek "żeński", przyjmujący potęgę Atmy, najwyższego ducha i wyrażający ją jako mądrość-miłość (pierwiastek Chrystusowy, 2-giej Osoby Trójcy), jest to jakby "czara" - św. Graal - dla potęgi samobytnego Ducha. "Nie zadawanie bólu" - Ahimsa.
Strofa 7 - "Cześć dla Guru" to nie tylko cześć dla Nauczyciela duchowego w ludzkim kształcie, który jest dla ucznia przedstawicielem boskiej mądrości oraz jej przewodnikiem i "duchową matką", ale i w stosunku do "boskiego mistrza" w nas samych tj. głosu Ducha wewnątrz.
Strofa 9 - Nie chodzi tu o obojętność i o brak miłości; "utożsamianie się" jest tu użyte w znaczeniu namiętnego i wyłącznego "trzymania się, czepiania się" prawie niewolniczego. Syn jest najdroższą na ziemi istotą dla Hindusa, nie tylko jako przedłużenie rodu, ale i pomoc w osiągnięciu "raju" (nieba - Swarga) po śmierci, przez rytuał pośmiertny, który on jedynie odpowiednio może sprawować.
Strofa 10 - "Upodobanie do samotnych ustroni" - niektórzy tłumacze dodają: "a czystych atmosferą"; chodzi nie tylko o zwykłą czystość otoczenia, ale i tzw. "magnetyczną", którą zakłócają wyziewy wszelkich gnijących i nie "Satwicznych" substancji; za takie uważa się mięso, alkohol, wiele lekarstw, opium itp. jak i bliskość ludzi o niskich namiętnościach, co zawsze zatruwa i zanieczyszcza atmosferę, utrudniając, a nieraz uniemożliwiając praktykowanie skupienia i Jogi. Znam niejednego Europejczyka, który stawał się bez niczyich namów jaroszem przy pierwszych krokach w Jodze, ale i własnym doświadczeniem się przekonywał, że w pewnych okresach ćwiczeń otoczenie gwarnych miast i tłumu było nie do zniesienia.
Strofa 11 - "Wiedzy o Najwyższym" tu - Adhiatma.
Strofa 12 - Sat i A-sat.
Strofa 14 - Energii Przyrody - Gun Prakriti, a Sam jest ponad nimi, od nich niezależny i przez nie "nie dotknięty".
Strofa 16 - Dosłownie byłoby: "On ją rodzi i On połyka z powrotem"; obrazowe słowo "połyka" jest nieraz używane w religijnej literaturze hinduskiej.
Strofa 17 - "Światłość przebywa w sercu istoty każdej", wyrażenie to wciąż powtarza się w Upaniszadach.
Strofa 18 - Istność - Bhawa, patrz poprzednie Rozmowy.
Strofa 19 - Cechy to - Guny; Dusza i Przyroda - Purusza i Prakriti, są to tylko dwie postacie odwiecznego, nieskończonego Brahmana; są jakby Jego wyższą i niższą naturą. Prakriti nazywa się odwieczną żeńską potęgą , a Puruszę odwieczną męską (Sziwa-Szakti), a wszechświat jest tworem przeplatania się i wzajemnego oddziaływania tej dwójni; obrazowo i symbolicznie nazywanej "zabawą" - Lila - tych najpierwszych boskich "dwojga".
Strofa 21 - "Dusza" - Purusza; "energie Przyrody" - Guny Prakriti; zamiast "używa" byłoby może ściślej "kosztuje", bo jest w tym element jakby przyjemności poznawczej.
Strofa 22 - "Zwierzchnik, Świadek" - to Paramatman, zaś gdy w ciele przebywa jako jego "Mieszkaniec", zwany "najwyższym Puruszą" (Purusza paraha). Różni tłumacze różnie tę zwrotkę interpretują, jedni podkreślają tylko iż jest to "Przenajwyższy" tj. Paramatman; drudzy, do których ja się przyłączam, rozumieją iż tenże Paramatman gdy jest ciała ludzkiego ożywiającym Duchem - "Mieszkańcem", nazywa się najwyższym Puruszą.
Strofa 23 - Purusza i Prakriti. Poznanie ich odrębności i wzajemnego stosunku jest treścią najgłębszej wiedzy, człowiek który ja zdobywa uwalnia się tym samym od niewiedzy, a więc wznosi się "ponad" dobro i zło i wszelkie ich skutki i jednoczy się z Najwyższym.
Strofa 24 - System filozoficzny Sankhii uważa Prakriti i puruszę za dwa całkowicie różne pierwiastki, w przeciwieństwie do wadanty, która uważa je oba za emanację i wyraz Jedynego Brahmana.
Strofa 26 - "Znawca Pola i Pole" (kszetra i kszetradżna) są jednoznaczne z "Purusza i Prakriti" - Duch i Przyroda.
Strofa 31 - Paramatman - dosłownie: "nie podlega skalaniu przez działanie".
Strofa 32 - eter kosmiczny - Akasza.
Strofa 34 - tłumaczę tu - "spod władztwa Materii", a nie Prakriti, choć to jest pod pewnym względem jednoznaczne, gdyż w oryginale jest słowo "bhuta-prakriti", a słowo Bhuta podkreśla elementy fizyczne, żywioły fizyczne.

ROZMOWA CZTERNASTA

Pan rzecze:

1. Znów wyłożę ci wzniosłą naukę, ze wszystkich nauk najlepszą, którą poznawszy wielu mędrców osiągnęło tu doskonałość najwyższą.

2. Kto zagłębiając się w tę mądrość w Mą Istność wstępuje, ten na ziemię więcej nie wraca, nawet w nowy Stworzenia Dzień, ani też pokój jego zakłóca Noc - wszechświata zniszczenie.

3. Pramateria przedwieczna jest łonem Moim, Nasienie Życia w nią rzucam, stąd, o Bharato, wszechistnień poczęcie.

4. Z jakiegokolwiek łona żywe pochodzą istoty, wiedz o synu Kunti, iż Pramateria przedwieczna jest ich macierzystym łonem, a JA - Rodzicem.

5. Trzy są nieodłączne od Przyrody, przyrodzone jej cechy: Harmonia lub rytm, Ruchliwość i Bezwład; one to, o potężnie zbrojny, wiążą w ciele jego nieśmiertelnego Mieszkańca.

6. Z tych Harmonia, z natury swej nieskalana i świetlista jasnością i zdrowiem darzy, o Ardżuno bezgrzeszny, a wiąże duszę przywiązaniem do wiedzy i szczęścia rozkoszą.

7. Ruchliwość o Kauntejo, z natury swej namiętną żądzę życia rodzi i za przedmiotami pogoń gorączkową, a wiąże duszę niepowstrzymaną działania potrzebą.

8. Natomiast Bezwład, wiedz o Bharato, iż z ciemnoty się rodzi i wszystkie dusze najbardziej zaślepia; więzy niedbalstwa i ociężałej narzuca gnuśności.

9. Harmonia przywiązuje do radości i szczęścia; ruchliwość do nieustannego działania; Bezwład całunem ciężkim mądrość przysłaniając w więzach ospałej trzyma obojętności.

10. Raz, o Bharato, Harmonia przeważa nad Ruchliwością i Bezwładem biorąc górę; raz Ruchliwość gdy Harmonię i Bezwład pokona; to znów Bezwład, gdy Harmonię i Ruchliwość przytłoczy.

11. Gdy światło mądrości promieniuje od wewnątrz przez wszystkie zmysłów wyloty, można być pewnym iż Harmonia wzrasta w człowieku.

12. Gdy chciwość, zachłanność, gorączkowa działalność i niepokój wzmagają się w jego naturze oznacza to, o najlepszy z Bharatów, iż w nim cecha Ruchliwości przeważa.

13. A gdy ciemnota, zastój, obojętność i niedbalstwo, a także zaślepienie wzrastają - znaczy to, o radości Kaurawów, iż Bezwład bierze w nim górę.

14. Jeśli w chwili śmierci Harmonia w duszy przeważa, natenczas wznosi się ona w świetliste i nieskalane sfery mędrców, którzy prawa wszechświatów poznali.

15. Jeśli człowiek umiera gdy w nim Ruchliwość przeważa tedy ponownie się rodzi wśród tych, którzy są działaniem związani; a odchodząc w Bezwładu niewoli ponowne narodziny w łonach ciemnych i bezrozumnych znajduje.

16. Powiadają iż skutek czynów prawych jest czysty i pełen Harmonii; cierpienie jest zaprawdę namiętnego działania plonem, a zaślepienie - gnuśnego.

17. Z Harmonii rodzi się mądrość; z Ruchliwości - chciwość; a niedbalstwo, ciemnota i bierność z Bezwładu powstają.

18. Ludzie żyjący Harmonią wznoszą się wzwyż; namiętnie ruchliwi w średnich przebywają sferach, zaś gnuśni i ociężali opadają w dół, ciężarem najniższych pociągnięci cech.

19. Gdy Świadek, ciała Mieszkaniec, przejrzy i pozna iż sprawcami wszystkich w świecie działań są energie Przyrody, gdy ujrzy ponad nimi TEGO, który jest Najwyższy i od wszelkich cech wolny, wówczas w Mą Istność wstępuje.

20. A gdy się wzniesie ponad energie Przyrody - z których wszystkie kształty powstały - natenczas wolny od narodzin i śmierci, starości, udręki, choroby, nieśmiertelność zdobywa.

Ardżuna pyta:

21. Jak poznać człowieka, który się wzniósł ponad tych trzech Gun działania, o Panie? Jak poczyna on sobie i jak się od nich uniezależnia?

Błogosławiony Pan rzecze:

22. Ten, o Pandawo, który przed działaniem żadnej z trzech się nie wzdraga gdy go nawiedzą, ani za nimi nie tęskni gdy go opuszczą;

23. kto trwa jako bezstronny świadek, niewzruszony przez tych energii grę, kto widząc ich w sobie działanie mówi: "to jeno energii Przyrody ruch" i spokojny jakby na uboczu stoi;

24. kto w radości jest równy i w cierpieniu, nieugięty w Sobie; kto grudkę ziemi, kamień i złoto w równej ma cenie, a kochanych i nie miłych tak samo traktuje; stały, mocny, niezmienny wśród pochwał jak i potępień,

25. wśród czci i niesławy; dla przyjaciół i wrogów jednaki; kto wszelkich osobistych zaniechał przedsięwzięć i w ciszy wewnętrznej niewzruszony trwa, o tym rzec można iż wzniósł się ponad trzech energii działanie.

26. I ten, który jest Mnie wyłącznie oddany i służy Mi Jogą miłości i czci, wznosi się również ponad cechy wsze i staje się godzien w Brahmana pogrążyć.

27. Albowiem Jam jest zaiste Brahmana Przybytkiem i nieśmiertelności odwieczną Krynicą, pradawnego prawa i nieskończonej szczęśliwości źródłem.

Tak brzmi przesławnych Upaniszadów
Bhagawad Gity - Pieśni Pana,
wiedzy o Wiecznym, Jedynym, nauki Jogi,
rozmowy Szri Kriszny z Ardżuną,
Część Czternasta zwana:
JOGĄ OSWOBODZENIA SIĘ OD TRZECH GUN.

PRZYPISKI DO ROZMOWY CZTERNASTEJ

Strofa 1 - "Z nauką najlepszą", bo odróżnienie Przyrody i jej działań od Ducha, jest uważane za nieodzowne dla poznawania i zjednoczenia się z Najwyższym, dlatego nauka, która tego rozpoznawania uczy nazywana jest tu najlepszą lub najwyższą. "Mędrców" - dosłownie: Muni tj. ci, którzy składają ślub milczenia; ale używa się też jako tytułu.
Strofa 2 - Mowa o olbrzymich okresach, cyklach kosmicznych - Manwantara i Pralaja.
Strofa 3 - "Pramateria przedwieczna" lub "Mahat-Bramha (nie Brahman) to owa najpierwsza, "dziewicza", nie zróżnicowana pramateria, postać przejawienia Nieskończonego Brahmana w "skończoności", Bramhy-stwórcy - którego jest "myślą". ON więc jest Rodzicem, a zarazem Macierzą wszechświata; "materią", substancją z której się tworzą wszelkie kształty, od najsubtelniejszych do fizycznych, a zarazem "nasieniem Życia", Ducha (Ideą Platona - archetypem) Prawzorem wszystkiego cokolwiek ma zaistnieć we wszechświecie. Jako Pra-Macierz jest Przyrodą, pramaterią; jako Wszech-duch - Energią, świadomą, twórczą, nieskończoną, samo-ograniczającą się dla stworzenia świata skończonego, poprzez swą przejawioną postać - Iszwary, Boga, działającego zawsze w Trójcy.
Strofa 5 - Cecha Przyrody - Guny Prakriti, odbicie w niej trójcy Ducha: to Satwa - Harmonia, równowaga, rytm, świetlistość, nazywa się ją również dobrocią, prawością itp. Radżas - ruchliwość, zawsze z odcieniem namiętnym; Tamas - bezwład ociężałość, gnuśność; podaję tylko parę znaczeń, jest ich o wiele więcej, obszerne wyjaśnienie na końcu książki.
Strofa 11 - Uważa się w Hinduizmie iż świętość, czystość moc duchowa - osiągnięcia Jogi, i wewnętrznego trudu - promieniują niemal widzialnie przez wszystkie zmysły, otaczając aureolą świetlistą nie tylko głowę, ale całego człowieka.
Strofa 12 - Dosłownie byłoby może: wszelka rzutująca się na zewnątrz, w pewnym namiętnym napięciu energia - to Radżas.
Strofa 15 - Tj. dusz przyciągnięta jest w następnym wcieleniu do rodziny ludzi nędznych i niskich, o nierozwiniętej inteligencji; nie oznacza to jednak bynajmniej możliwości użycia przez duszę ludzką ciała zwierzęcego, jak to niektórzy - bardzo ograniczeni interpretatorzy - dotąd w Indii rozumieją.
Strofa 16 - Cierpienie zawodu, niezadowolenia, utraty, rozczarowań; nie ma innej drogi oswobodzenia i uniezależnienia się od nich jak przez zmianę motywu działania, z interesownego na bezinteresowny, z egoistycznego na bezosobisty.
Strofa 18 - W "sferach średnich" tj. tych gdzie gwałtowne przyjemności i rozkosze oraz zmartwienia następują po sobie w nieustannej ciągłości, rzucając człowieka jakby z chłodu w żar; gdzie niespokojne wzruszenia wciąż nim miotają, a on nie wyobraża sobie życia bez nich, bo czuje, że żyje tylko wśród tych "dwójni przeciwieństw", a obawia się śmiertelnie ustania ich, braku wrażeń, wielkiego spokoju sfery ducha, jest on dla tych natur - "bez-życiem".
Strofa 20 - Nie chodzi tu o nieśmiertelność Duszy po śmierci fizycznego ciała, ta jest udziałem wszystkich; pierwiastek Życia nie ginie ze śmiercią ciała, nawet zwierzęcia; chodzi tu o hinduskie pojęcie wyzwolenia (odpowiadające chrześcijańskiemu pojęciu zbawienia) tj. zjednoczenia z Duchem Najwyższym, zwane Moksza, Mukti, urzeczywistnieniem Ducha, albo Prawdy.
Strofa 22 - Tj. nie obawia się ani niespokojnego nastroju, przykrości, czy też wysiłku działania, lub zbyt silnych bodźców z zewnątrz, ani przytępienia myśli, uczuć czy wrażliwości nerwowej; ani też tęskni za stanem błogim harmonii i radości gdy ten go opuszcza. A owe stany oschłości wewnętrznej obojętności są uważane w życiu duchowym za najtrudniejsze do zniesienia bez chwili "zatęsknienia" do "żywości" wewnętrznej, piękna, natchnienia itd. Nie chcieć uchylić się od cierpienia gdy przychodzi, nie pragnąć radości gdy jej nie ma, a choćby przedłużenia jej gdy już, już zdaje się odchodzić, jest trudne, wyraża właśnie rzadką cechę Sattwy.
Strofa 24 - Obojętność zupełna na wszystkie dobra materialne jest uważana za nieodzowną w Jodze, a jeszcze bardziej na zdania, opinie lub czyny - obelgi lub odwrotnie cześć i wysławianie - innych względem nas. Uważa się w Indiach iż to ostatnie jest najtrudniejsze i najrzadsza.

ROZMOWA PIĘTNASTA

Pan rzekł:

1. Drzewo Aswtta korzeniem z Wiecznego wyrasta, konarami w dół ku ziemi rozszerza, niezniszczalnym je mienią liście jego - to hymny Wedy. Kto o tym wie jest Wed znawcą.

2. W górę i w dół rozpościerają się jego gałęzie, energiami Przyrody żywione; pędy jego to zmysłów przedmioty, a wtórne korzenie, co w dół się spuszczają, to pragnienia, rodzące więzy nie kończących się działań w tym świecie człowieka.

3. Stąd patrzą, od dołu, nie poznasz kształtu ni źródła, ni celu ani gleby, z której korzeń wyrasta; lecz gdy ściąć zdołasz to mocno zakorzenione drzewo hartowanym mieczem wyrzeczenia,

4. natenczas ku tej wzniosłej zwrócisz się Ścieżynie, z której nie wraca się więcej, mówiąc: tylko w Odwiecznym Duchu, Praojcu człowieka szukam ostoi, w Nim, który jest krynicą pierwotnej Energii potoku i ku działaniu najpierwszego impulsu.

5. Kto jest wolny od ułudy, kto grzech egoistycznych pokonał przywiązań i pragnień się wyzbył, a ponad wszystkie dwójnie - tak radości jak i cierpienia - się wzniósł i stale trwa w Duchu najwyższym skupiony, ten ową górną kroczy Ścieżyną - w TO.

6. Ni słońce Tam nie świeci, ni księżyc, ni ogień; kto tam zaszedł nie powraca tu więcej; bowiem ten ci jest Mój najwznioślejszy Przybytek.

7. Wieczysta cząstka Mej własnej Istoty staje się w krainie istot żywych indywidualnym, nieśmiertelnym Duchem, który w materię spowity przyciąga pięć zmysłowych władz i umysł jako szósty.

8. Gdy Duch - ów Władca ciała - przyobleka ciało i gdy je porzuca, zgarnia te zmysłów subtelne władze i unosi ze sobą, jak wiatr co zapach wonnego unosi kwiecia.

9. Ukryty w oku, uchu, dotyku, smaku, węchu i umyśle, poprzez nie z przedmiotami zewnętrznego świata się styka i wrażenia odbiera.

10. Ludzie zaślepieni nie widzą GO, gdy w ciele trwa, lub gdy odchodzi, czy też doświadczenia zbiera, energiami Przyrody porwany, lecz ci co wzrok mądrości mają widzą GO jasno.

11. Ci, którzy szczerze trudzą się w Jodze widzą Go w sobie i w duszy człowieka; lecz ludzie o nierozwiniętym rozpoznawaniu dojrzeć Go nie mogą, pomimo usiłowań.

12. Wiedz iż wspaniałość światłości słońca - co cały świat opromienia - Moją jest i księżycowego blasku i żaru ognia wspaniałość - Moimi są.

13. Życiodajną Energią przenikając glebę, wszystkie karmię istoty; a rośliny poję Somy żywotnymi soki.

14. Jako Ogień Życia w żywych organizmach trwam, a podsycany wdechem i wydechem czworaki pokarm w nich trawię.

15. Jam jest w każdym sercu obecny; pamięć i wiedza ode Mnie są, zarówno jak ich brak. Jam Świętych Ksiąg treścią i Tym, co jest ich i wszelkiej mądrości i wiedzy celem; Jam też jest Znawcą Wed i twórcą Wedanty.

16. Energia Życia w dwojakiej - zmiennej i niezmiennej - objawia się postaci; istnień wszystkich niezliczoność - to jej zmienna postać; zaś to, co rdzeniem ich jest i treścią - niezniszczalnym zowią.

17. Lecz różną od nich obu jest inna, najwznioślejsza i wszystko przewyższająca Energia - Duchem Przenajwyższym zwana; Władca odwieczny i niewzruszony, który trzy światy podtrzymuje i żywi i całe przenika istnienie.

18. Jako, że Ja nad zmienne się wznoszę i ponad niezmiennym niepomiernie góruję, przeto w Księgach i w świecie zwą Mnie - Duchem Przenajwyższym.

19. Kto wolny od wszystkich złud, jako Przenajwyższego Ducha Mnie zna, ten poznał już wszystko, o Bharato, i Mnie jednego cała swą istotą wielbi.

20. Otom najtajemniejszą ze wszystkich objawił ci naukę, o Ardżuno bezgrzeszny; kto ją poznał, oświeconym zostaje i kończy swe na ziemi zadanie, o Bharato.

Tak brzmi przesławnych Upaniszadów
Bhagawad Gity, Pieśni Pana,
wiedzy o Wiecznym, Jedynym, nauki Jogi,
rozmowy Szri Kriszny z Ardżuną
Część piętnasta, zwana:
JOGĄ ZJEDNOCZENIA Z PRZENAJWYŻSZYM DUCHEM.

PRZYPISKI DO ROZMOWY PIĘTNASTEJ

Strofa 1 - Drzewo Aswatta jest uważane od bardzo starożytnych czasów za symbol zjawy kosmicznej, wszechżycia, które początek swój bierze w najwyższym Brahmanie, a w widzialność rozprzestrzenia się jako makrokosmos tj. cały zmysłami postrzegany świat. Symbolizuje ono również i mikrokosmos tj. świat człowieka, jego przywiązań i namiętności, wiążących go z zewnętrznością, stąd może być "ścięte" gdy tęsknota ku Duchowi jest dość mocna. Wedy zdają się w tym wierszu oznaczać raczej liczbę pojedynczą, w znaczeniu - "hymny o Prawdzie", innymi słowy - "zjawiska przyrody to hymny o Prawdzie"; bo kto rozgałęzienia makrokosmosu bada, a wie, że są one jeno przejawem Jedynego, ten poznaje Prawdę o całokształcie przejawionego świata i staje się "Wed znawcą". Bo Weda - to Prawda, a Wedy to księgi, które o niej, objawionej, wedle Hinduizmu - mówią. Różni tłumacze daję różne interpretacje.
Strofa 2 - Guny Prakriti tłumaczę raz jako "cechy" raz "energie", zależnie od kontekstu. Pragnienia i pożądania przedmiotów rodzą związek z nimi, ruch i wysiłek aby je zdobyć, a wszelkie działanie przynosi swe skutki i tak się tworzy łańcuch przyczyn i skutków, który stanowi więzy i niewolę.
Strofa 3 - Wyrzeczenie się plonów działań a nawet wszelkiego ich pragnienia, czyli "wolność od pragnień".
Strofa 4 - "Ścieżyna" sanskryckie - padam i "Przybytek" w wierszu 6-tym zdają się być jednoznaczne. "Odwieczny Duch" - Purusza.
Strofa 5 - Tu Adhi-atma.
Strofa 7 - "Indywidualny nieśmiertelny Duch" - Dżiwa, czyli jednostka Świadomości. Pojęcie iż Duch ludzki jest nie tylko "na obraz i podobieństwo" Boga, lecz jest Jego nieskończonej Istności żywą, organiczną cząstką, jak iskra- ognia, kropla - oceanu, a żołądź cząstką dębu, z wszystkimi jego cechami w stanie potencjalnym, w ukryciu, jest podstawą filozofii hinduskiej, kamieniem węgielnym całego światopoglądu. Najwyższy system filozoficzny - Adwaita Wedanta stwierdza tożsamość Ducha - Atma - Boga i człowieka, a nie tylko podobieństwo. Wedle filozofii i fizjologii hinduskiej narządy zmysłów nie są źródłem postrzegań zmysłowych, a jedynie tych postrzegań narzędziem i przewodnikiem. Zdolność postrzeżeń zmysłowych jest władzą Duszy (Dżiwa), a formy jakie przybierają - dźwięk, barwa, zapach itd. - są wyrazem potęgi twórczej Ducha, który wciąż od nowa tworzy świat, pozornie obiektywny, w którym Dusza żyje i uważa go, w swej niewiedzy, za całkowicie zewnętrzny.
Strofa 8 - Wyjaśnia poprzedni przypisek; tj. unosi ze sobą subtelną zdolność postrzegań zmysłowych, oraz doświadczenia tą drogą zdobyte.
Strofa 12 - W jednej z ksiąg wyjaśniającej symbole, mówi się iż ogień symbolizuje Bhur tj. świat fizyczny; zaś księżyc - chmury; Waju bóg wiatru - świat uczuć, wzruszeń tzw. astralny (Bhuear); a słońce - (Swar lub Suar) świat myśli; jest to tradycyjna symbolika. Patrz strofa 6.
Strofa 13 - "Życiodajna energia" - Odżas; zdaje się iż jest to energia magnetyczna, gdyż w Jodze mówi się o niej jako o promieniującej od pewnych ludzi na otoczenie i wywierającej na nich nie raz większy wpływ niż słowa, np. u mówców i wykładowców; jest to dziwna odmiana energii żywotnej, Prany, która często decyduje o powodzeniu, "szczęściu do ludzi" itp. Jarzyny posiadają więcej Odżas tj. magnetyzmu, a owoce więcej elektrycznej energii, wedle hinduskich badań. Soma - napój mistyczny, używany do nabożeństw, ale w tym wypadku znaczenie ma inne, niektórzy tłumaczą "płynne światło księżyca"; wedle tradycji hinduskiej rośliny potrzebują nie tylko światła słonecznego ale i księżycowego dla wzrostu i wytwarzania soków, to "soczyste światło księżycowe" Soma jest ich napojem.
Strofa 14 - "Ogień życia" - "Wiszwanara" - to siła żywotna - Prana - w jej funkcji specjalnej trawienia pokarmu; a że przyswajanie Prany - słonecznej energii przystosowanej do organizmu człowieka - zależy głównie od oddechu, oddechem wiec można regulować trawienie, które jest od niego o wiele bardziej bezpośrednio zależne aniżeli nauka zachodnia przypuszcza. "Czworaki pokarm": to, to co się żuje, ssie, liże i pije. Szri Aurobindo podkreśla tu iż boskość jest zarazem duszą materii, duszą życia i duszą ponad myślowej Światłości.
Strofa 16 - "Energia życia" lub "Dusza Przyrody" tj. Purusza, który objawia się w tej dwoistej postaci: zmiennej w Przyrodzie, można ją nazwać "osobową", czynną, przetwarzającą się nieustannie, ta jest niższa; druga jest górna, cicha, niezniszczalna i niezmienna, a przecie będąca przyczyną i impulsem życia pierwszej, tę nazywa się "akszara" (a - "kszara" pierwszą), na niej wszystko jest "umocowane". Ale w tym wierszu jest słowo "Kutasta:, nie przetłumaczalne, jeden z tłumaczy nazywa to: "osią szczytu niebios", a symbol wyraża najwyższą, niewzruszoną boską Świadomość.
Strofa 17 - "Duch Przenajwyższy" - Puruszottama lub Paramatman, który ponad przejawieniem trwa, a przecie jest jego praźródłem i prażyciem. Trzeba dobrze postudiować różne interpretacje Gity, by zdać sobie dokładnie sprawę z tych subtelnych odmian jakie filozofia nadaje Najwyższemu; dla polskiego czytelnika to może nie jest konieczne, niech zauważy tylko jak wciąż wszystkie postacie przejawione bóstwa, z Jedynego wypływają i w Jedynym właściwie wciąż trwają korzeniem, jak i Duchy i dusze ludzkie i dusza Przyrody i Anioły i wszechistnienie, są z Niego i w Nim, bo ON jeden jest, przejawiający Swą niepojętą Jedność w mnogości istnień i postaci.

ROZMOWA SZESNASTA

Pan rzecze:

1. Nieustraszoność, czystość i harmonia życia, stałość w jodze mądrości, hojność w darach miłosierdzia, samoopanowanie, ofiary, zgłębianie Ksiąg świętych, gorący wysiłek wewnętrzny (Tapaas) oraz prawość;

2. nieprzyczynianie nikomu cierpienia, wierność prawdzie, brak chytrości i gniewu, skromność, spokój, równowaga, wyrozumiałość, wyrzeczenie, brak skąpstwa i lekkomyślności, wszechwspółczucie, łagodność;

3. moc, przebaczenie, wytrzymałość, męstwo i hart, czystość serca, brak zazdrości i pychy; oto, o Bharato, wrodzone cechy człowieka, który z naturą uduchowioną przychodzi na ten świat.

4. Obłuda, zuchwałość, pycha, próżność i zarozumiałość, złość, brutalność i bezrozum - oto, o Bharato, właściwości tych, co się rodzą z najniższej natury przewagą.

5. Szlachetne cechy ku wyzwoleniu wiodą, niskie i nędzne - niewolę gotują. Lecz nie smuć się Ardżuno, tyś bowiem od urodzenia szlachetną obdarzony naturą.

6. Dwa rodzaje istot żywych na tym świecie istnieją: jedne o naturze świetlistej, inne o mrocznej naturze; o pierwszych mówiłem ci już, o Parto, teraz usłysz o drugich ode Mnie.

7. Ludzie o nikczemnej i mrocznej naturze nie wiedzą czym jest prawy czyn, ni słuszne wyrzeczenie; bez wstydu są, bez prawdy, bez godności, nawet postępować godziwie nie umieją.

8. Twierdzą: "nie ma Prawdy, ni Boga, świat ten bez celu istnieje, żadne moralne nie rządzi nim prawo, z przypadku powstał, z elementów złączenia, z chuci się zrodził".

9. Widząc tak wszystko na opak, ci bezrozumni gubią swe dusze; dzikich, okrutnych dopuszczając się czynów, stając się siłą niszczącą, na zgubę świata działają.

10. Zuchwali, nieugaszoną owładnięci żądzą, upojeni próżnością i pychą, zaślepieńcy ci trwają w fałszu i błędzie i z nieczystych działają pobudek.

11. W żądzach i użyciu widząc jedyny swój cel, oddają się nieposkromionej za nim pogoni, żrącym troskom i zabiegom, aż do ostatniej chwili swego żywota.

12. Niewolnicy chciwości, przez chuć i złość trawieni, uczciwość lekko sobie ważąc, bogactwa ku zmysłów uciesze, nieprawnie gromadzą

13. i mówią: "otom dziś zdobył tę rzecz pożądaną, jutro zdobędę nową; dziś dóbr mam tyle, jutro chcę posiąść ich więcej;

14. dziś tego pokonałem wroga, jutro unicestwię innych; jam pan i władca, silny, potężny, doskonały, szczęśliwy;

15. jam możny, świetny, wysoko postawiony, któż mi dorówna? Będę hojne składał ofiary, rozrzucał jałmużnę i będę używał". Tak oto, omamieni głupstwem,

16. uwiedzeni kłębowiskiem myśli, w sieć błędu schwytani, z żądz zaspokajaniu niepodzielnie oddani, spadają w nieczyste piekło własnej złości.

17. Pełni samouwielbienia, zaciętości i pychy, pijani zbytkiem, obłudnie - tylko z próżności - składają ofiary, wbrew Ksiąg świętych przepisom.

18. Przez egoizm i poczucie swej siły opętani, powodowani swych gniewów i chuci gwałtownością, a zapalczywym uniesieni zuchwalstwem, gardzą Mną w sobie samych i w innych.

19. Tych nienawistnych, mściwych, okrutnych, najnikczemniejszych spośród ludzi, w coraz to bardziej mroczne rzucam Ja łona.

20. W ciemnych, najpodlejszych uwięzieni łonach, w każdym życiu coraz bardziej zaślepieni błędem, Mnie nie są w stanie zobaczyć i na samo dno otchłani spadają.

21. Trzy są piekieł tych bramy, ku zatraceniu duszy wiodące: chciwość, nienawiść i chuć; niechże tych trzech wystrzegają się ludzie.

22. Dopiero gdy od tych ciemności bram uwolni się człowiek, może dobro swej duszy zgotować, o synu Kunti i ku Drodze najwyższej się zwrócić.

23. Lecz ten, który Ksiąg świętych wskazówki odrzuca i niewolnie idzie za swych żądz samolubnych impulsem, szczęścia nie osiągnie, ni doskonałości, ani też najwyższego Celu.

24. Niechże wiec Księgi święte służą ci wskazaniem co czynić należy, a czego unikać; znając Pism świętych nauki, działaj w tym świecie, Ardżuno.

Tak brzmi przesławnych Upaniszadów
Bhagawad Gity, Pieśni Pana,
wiedzy o Wiecznym, Jedynym, nauki Jogi,
rozmowy Szri Kriszny z Ardżuną
Część Szesnasta, zwana:
JOGĄ ODRÓŻNIENIA BOSKICH OD DEMONICZNYCH CECH.

PRZYPISKI DO ROZMOWY SZESNASTEJ

Strofa 1 - "Gorący wysiłek wewnętrzny" - Tapas.
Strofa 2 - nie przyczynianie nikomu cierpienia - Ahimsa. Wyrzeczenie wszelkich plonów i rezultatów działań i prac, a nawet samego pragnienia aby widzieć chociaż swojej pracy czy trudu wyniki, jak użyteczność jej itp.
Strofa 3 - "Natura uduchowiona" dosłownie byłoby spolszczając słowo Sattwa (harmonia, jasność, dobroć itd.) "satwiczna" tj. w pełni zharmonizowana.
Strofa 4 - Najniższa natura tj. tamasowa, o cechach bezwładu, ciemnoty, gnuśności itd. czyli z cechami Asurów. A "szlachetne cechy" w następnej zwrotce to Dewów, Świetlistych natura.
Strofa 6 - Dosłownie o Dewaicznej lub anielskiej naturze, w znaczeniu przewagi harmonii, duchowości, świetlistości; jak "mrocznej" o naturze "demonów, Asurów" tj. duchów ciemnych. Ale pojęcie hinduskie "demon", A-sura, tj. nie-dewa lub "przeciw-dewa", nie pokrywa się zupełnie z chrześcijańskim pojęciem szatana czy diabła; uważa się iż siły Asurów także "pchają" ewolucję, mają swą wyraźną rolę wyznaczona im przez Najwyższego na czas Manwantary; obrazowo przedstawia się iż pchają oś rydwanu ewolucji pozornie z odwrotnej strony niż Dewy, ale właściwie pomagają ruchowi. Toteż nie używam słowa "szatańskie", by nie paczyć mimo woli hinduskich pojęć. Jednak według opisu tej najnikczemniejszej natury można by ja nazwać "opętaną" lub wyrażającą szatańskość, cośmy widzieli w niedawnej historii.
Strofa 18 - "Mną" tj. Bogiem w sobie i w innych ludziach.

ROZMOWA SIEDEMNASTA

Ardżuna mówi:

1. A jeśli człowiek cześć z głęboką oddaję wiarą i ofiary składa, lecz odrzuca Ksiąg świętych wskazówki, powiedz mi, o Kriszno, w jakim będzie on stanie, pełnym harmonii, namiętności czy ciemnoty?

Pan rzecze:

2. Wrodzona wiara ludzi, z ich własnej płynąca natury, trojakiego bywa rodzaju, zależnie od cechy jaka w niej przeważa: harmonii, namiętności czy też ciemnoty. Posłuchaj o tych odmianach.

3. Wiara każdego człowieka jest jego rdzennej natury wyrazem, o Bharato. Wiara o człowieku stanowi; jaką jest wiara jego - takim jest on sam.

4. Ludzie czyści i pełni harmonii Świetlistych wielbią; namiętni - cześć oddają tytanom, geniuszom, Jakszasom; zaś ciemni - duszom zmarłych i niezliczonym rzeszom Potęg Przyrody ofiary składają.

5. Ludzie, którzy się ascetycznym, zbyt surowym oddają praktykom, przez Księgi święte nie zalecanym zgoła, pełni samolubstwa, obłudy i próżności, a żądzą powodowani,

6. ci myślowo niedojrzali, ludzie którzy gwałt i udręki zadają nie tylko elementom co w skład ich ciała wchodzą, ale i Mnie, który je przenikam, wiedz, iż mroczni są w swych poczynaniach.

7. Nawet strawa, która wszystkim jest miła, jak również ofiary, wysiłki wewnętrzne i dary miłosierdzia, też trojakiego bywają rodzaju; posłuchaj o ich odmianach, o Ardżuno.

8. Ludzie zharmonizowani lubią instynktownie to, co wzmaga ich siły żywotne, odporność i jędrność organizmu, co myślową i fizyczną zasila energię, co zdrowie, radość życia i pogodę zwiększa, a więc pokarm soczysty, lekki, o łagodnym i przyjemnym smaku.

9. Niespokojni i namiętni upodobanie znajdują w pokarmach kwaśnych, słonych, gorzkich, lubią tez ostre i podniecające przyprawy; lecz te niedomagań, chorób i cierpień stają się przyczyną.

10. Zaś ludzie gnuśni i niemrawi do nieświeżych, stęchłych, psujących się, nadgniłych potraw niezdrowe mają upodobanie, a nieraz nawet nieczyste, po innych pozostałe spożywają resztki.

11. Ofiara bezosobista, bez żadnej prośby ni nadziei nagrody, składana prosto, a ze skupioną myślą, jako obowiązek i zgodnie z Pism świętych wskazaniem, czysta jest i pełna harmonii.

12. Lecz ofiara pełniona by otrzymać coś w zamian, albo z próżności - by chwały sobie przysporzyć - wiedz, o najlepszy z Bharatów, iż z namiętności pochodzi.

13. Zaś ze wskazówkami Ksiąg świętych niezgodna, żywej wiary wyzbyta, bez Mantramów sprawowana, oraz poświęconej nie rozdając strawy, ani przepisanych darów, jest zaiste w ciemności poczęta.

14. Cześć oddawana Świetlistym, oraz swemu duchowemu Kierownikowi, szacunek dla dwakroć urodzonych i dla ludzi rozumnych; schludność szczerość i rzetelność w postępowaniu, czystość zmysłowego życia oraz unikanie krzywdy jakiejkolwiek żywej istoty, a dobroć dla wszystkich, oto wewnętrznego wysiłku fizyczne przejawy.

15. Mowa, która nikomu nie czyni przykrości, prawdziwa, miła i dobroczynna; wierne spełnianie ustnych obowiązków, czytanie Ksiąg świętych - zwane są wewnętrznego wysiłku przejawami w słowie.

16. Spokój i pogoda umysłu; równowaga, milczenie, życzliwość, samoopanowanie, oczyszczanie i harmonizowanie całej swej natury - oto wysiłek wewnętrzny w dziedzinie duszy.

17. Ten trojaki Tapas z żywą wiarą pełniony, bez żadnej chęci nagrody, z myślą w Jodze skupioną - jest zwany harmonijnym i czystym.

18. Lecz jeśli się go pełni dla chwały, uznania, podziwu i czci ludzkiej, dla wywyższania się, z próżności, tedy z pożądań wypływa, niestały jest i przemijający.

19. A gdy spaczony jest i nierozumny, udręczający ciało, lub z celem szkodzenia innym podjęty, na pewno z ciemnoty się rodzi.

20. Dary miłosierdzia czynione prosto, jako powinność, w odpowiednim miejscu i czasie, ludziom, którzy na pomoc zasługują, a niczym nie mogą się nam odwzajemnić - za czyste są poczytywane.

21. Lecz dar, co się wdzięczności spodziewa lub na wzajemność liczy, dany niechętnie z wahaniem, jest interesowny i namiętnością skalany;

22. a jałmużna dana w nieodpowiednim czasie i miejscu, niegodnym ludziom, bez szacunku, pogardliwie - zaiste z ciemnoty pochodzi.

23. "Aum Tat Sat" - oto najwyższego Brahmana wyraz trójsłowny; od niego to, w czasach pradawnych, księgi Wed i Brahmanów oraz ofiary początek swój wzięły.

24. Dlatego wedle wskazań Ksiąg świętych, każdą ofiarę i dar miłosierdzia, jak i ćwiczenia wewnętrzne, najświętszym słowem "Aum" poprzedzają ci, którzy o Brahmanie mówią.

25. A słowem "Tat", bez najdrobniejszej myśli o nagrodzie, akty ofiarne, dary i wysiłki rozpoczynają ci, którzy wyzwolenia pragną.

26. Zaś słowo "Sat" jest Prawdy, Rzeczywistości i Dobra wyrazem; nazywa się nim również wszelki szlachetny czyn, o Parto.

27. Stałość w ofiarach, w darach miłosierdzia i wysiłku wewnętrznym, jest również słowem "Sat" nazywana, jako też każde działanie z nimi związane, a w imię Najwyższego podjęte.

28. Zaś wszelki czyn, ofiara, dar, rytuał czy wysiłek, bez wiary, bez prawdy wewnętrznej spełniany - "A-sat" jest zwany, jakoby nie istniejący był, albowiem zaprawdę niczym jest on, Ardżuno, zarówno w tym jak i następnym świecie.

Tak brzmi przesławnych Upaniszadów
Bhagawad Gity - Pieśni Pana,
wiedzy o Wiecznym, Jedynym, nauki Jogi,
rozmowy Szri Kriszny z Ardżuną,
Część Siedemnasta, zwana:
JOGĄ ROZRÓŻNIENIA TROJAKIEJ WIARY

PRZYPISKI DO ROZMOWY SIEDEMNASTEJ

Strofa 4 - Świetliści tutaj to najwyższe Archanioły przed tronem Boga, wyraz jego wzniosłej potęgi i chwały. "Tytany, geniusze, Jakszasy" - duchy o wiele niższe, nie pozbawione pewnych ludzkich wzruszeń, zabarwionych jednak zawsze "namiętnością". Jakszasy np. to duchy strzegące skarbów ziemi i mające władzę nad bogactwami; w ogóle wszystkie trzy kategorie należą do łagodniejszych A-surów, tj. o "nie-boskiej" naturze. Cześć dla "dusz zmarłych" (i upiorów) jest uważana niemal za najniższa formę religijności; uważa się w hinduizmie, że dusze po odrzuceniu fizycznego ciała, a przed następnym wcieleniem, stosunkowo mało się zmieniają, że należy o nich pamiętać i tak jak za życia kochać, (nabożeństwo w rocznicę śmierci jest najskrupulatniej przestrzegane, zwłaszcza dla rodziców, synowie nieraz jadą setki mil by w swej dawnej wsi je odprawić, nawet w wiele lat po śmierci ojca) ale nie oddawać czci zbyt wielkiej, gdyż są one mniej więcej na tym samym poziomie co i za życia. "Niezliczone rzesze Potęg Przyrody" to duchy i "duszki" niższe, rządzące procesami Natury, od przejawów wielkich żywiołów, do budowania kwiatów, czy płodu w łonie matki; znajdują się one na najróżniejszym stopniu rozwoju, niektóre wyżej, inne na równi lub niżej w samoświadomości od człowieka.
Strofa 14 - Nie tylko swojemu Guru, ale i innych ludzi, bo sama funkcja Guru zasługuje na cześć, prowadzi on bowiem ku Prawdzie i Bogu. Oczywiście są oni na różnym stopniu rozwoju, zważywszy że miliony ludzi w Indiach ma swego Guru; nieraz są jeno biegli w Piśmie i to w jego literze tylko, ale nierzadko świątobliwi i rozumni. Czystość w tradycji hinduskiej obejmuje zupełny celibat przed małżeństwem, a potem obcowanie tylko z własną żoną i to ograniczane wielu zwyczajami i wskazówkami tradycyjnymi. W dawnych prawach Manu znajdują się szczegółowe wskazówki. Celem małżeństwa są dzieci - zwłaszcza syn, co było i jest uważane za społeczny obowiązek - oraz wspólne spełnianie Dharmy; wiele religijnych obowiązków może być spełnianych tylko we dwoje, razem; a w ogóle rola kobiety jest bardzo czcigodna i pełna dostojeństwa, "żona" znaczy towarzyszka w spełnianiu Dharmy.
Strofa 15 - "Ustne obowiązki" to pewne codzienne modlitwy, czytanie Ksiąg itp. wśród Braminów powtarzanie najświętszego "Mantramu" tzw. - Gajatri, przepięknej modlitwy - zdaje się najbardziej starożytnej, w każdym razie w Aryjskiej rasie - wzywającej błogosławieństwa "Światłości boskiej", aby obudziło się i rozwinęło w nas duchowe pojmowanie; powierza się ją każdemu chłopcu, w pięknym obrzędzie, około dwunastego roku życia. Odmawia się ją zawsze cicho i nie powinno się głośno przy nikim powtarzać.
Strofa 19 - Przez stałe ćwiczenia Jogi można rozwinąć w sobie różne moce i władze niezwykłe, których użycie zależy od jednoczesnego moralnego poziomu; jeśli ten jest niski, przy dużej woli i zaciętości w wysiłku - zdobyte moce mogą być i dla szkodzenia innym użyte; co stanowi tzw. "czarną" tj. złą, szkodliwą magię.
Strofa 21 - To powiedzenie jest niezmiernie ciekawe, bo nawet sama możność "odwdzięczenia się" pozbawia dar jego cech harmonii i czystości; tym więcej "liczenie na wzajemność", gdyż tak w miłości jak i w darzeniu jest to interesowne, nie "czyste", nie dla "rzeczy samej w sobie", a więc jest mniej lub bardziej ukryta formą handlu, "ja tobie tyle, a ty mnie tyle" i nie zasługuje ani na miano miłości ani darzenia. Ta sama myśl w: "niech twoja lewica nie wie co czyni prawica".
Strofa 23 - Księgi zwane "Brahmany" obejmują różne przepisy i wskazówki dotyczące rytuałów, obrzędów i ofiar; można by je pod pewnym względem nazwać księgami liturgicznymi.
Strofa 28 - Prawda wewnętrzna każdego uczucia, myśli lub czynu, choć może nie być od razu dostrzegalna i widoczna, decyduje o istotnej ich wartości, która w świecie nie widzialnym a rzeczywistym, jest nieomylnie oceniana, "mówi" za siebie. Wartość każdej rzeczy, to jej wewnętrzna treść a nie jej pozorny wygląd. Sat to właśnie ta treść; A-sat; jej brak.

ROZMOWA OSIEMNASTA

Ardżuna mówi:

1. Pragnę poznać, o Kriszno potężny, istotną treść tego, co odejściem od świata czyli - Sanjasą, a co wyrzeczeniem się zowie.

Pan rzecze:

2. Zaniechanie z pożądań zrodzonych czynów, odejściem od świata nazywali mędrcy, a wyzbycie się pragnienia jakichkolwiek czynu owoców - prawdziwym wyrzeczeniem mienią.

3. "Należy zaniechać działania, bowiem ono cierpienie sprowadza", mówią niektórzy biegli w Piśmie; "Ofiar, wewnętrznego wysiłku, darów miłosierdzia, oraz czynów szlachetnych nie należy zaprzestawać nigdy", mówią inni.

4. Co myślę o wyrzeczeniu powiem ci, o najlepszy z Bharatów; wyrzeczenie również trojakiego bywa rodzaju, o Ardżuno mocarny.

5. Ofiar, darów miłosierdzia, czynów z wewnętrznego płynących wysiłku, nie należy nigdy zaniedbywać, bowiem te serca ludzi myślących zawsze oczyszczają.

6. Lecz i te czynności bezinteresowne być muszą, pełnić je należy na żadną nie licząc nagrodę, jest to Moje niewzruszone przekonanie, o Parto.

7. Porzucanie zalecanych czynności nigdy nie jest słuszne, ze spaczonego wynika myślenia, z ciemnoty się rodzi.

8. A kto usuwa się od czynu tyko dlatego iż jest uciążliwy, lub z obawy fizycznego cierpienia, ten zaprawdę interesowne, namiętne pełni wyrzeczenie, które żadnej nie stanowi zasługi.

9. Lecz ten, kto obowiązek wykonywa prosto, "bo spełniony być musi", odrzucając wszelkie upodobania i nadzieje nagrody, tego wyrzeczenie bezinteresowne jest i pełne harmonii, Ardżuno.

10. Człowiek, który się tak wyrzeka, bez wahań, z myślą spokojną a sercem czystym - ten nie uchyla się od czynów przykrych, nie przywiązuje do przyjemnych.

11. Zaprawdę nikt z istot wcielonych nie może całkowicie działania zaniechać; ten się wyrzeka prawdziwie, kto żadnych owoców swych czynów nie pragnie.

12. Człowiek samolubny i interesowny, pracy swej zbiera trojaki plon: przyjemny, przykry oraz radosny z przykrym pospołu; lecz ten, który się wyrzekł - od wszelkich plonów jest wolny.

13. Usłysz teraz ode Mnie, o mocno-orężny, o pięciu czynnikach, które są - wedle filozofii Sankhji - wszelkiego działania przyczyną.

14. Są to: działacz, ciało, różne jego organa, rozliczne rodzaje energii, oraz Duchy kierownicze jako czynnik piąty.

15. Te pięć czynników to sprawcy każdego czynu, czy będzie on dobry czy zły, myślą, mową, czy działaniem spełniany.

16. Jako że tak jest, ten który - dzięki nikłemu rozpoznawaniu - siebie samego uważa za jedynego czynów swych sprawcę, zaiste spaczony ma sąd i nie widzi jasno.

17. Lecz człowiek od samości swej całkowicie wolny, dalekowidzący i o czystym sądzie, nawet śmierć tych ludzi powodując nie będzie zabójcą , ani czynów swoich niewolnikiem.

18. Poznanie, przedmiot poznawany, oraz poznający - oto trojaki działania impuls; narzędzie czynu, czyn i jego sprawca - oto trzy nieodzowne działania składniki.

19. Wiedza, czyn i działacz również trojakiego bywają rodzaju, zależnie od przewagi w nich jednej z trzech Gun Przyrody; posłuchaj o nich, o Parto.

20. Wiedza, która widzi jedyną, niezmienną Istność we wszystkich istotach, Jedność w wielości, Niepodzielne w podzielnym, wiedz, o Ardżuno, iż w harmonii ma swoje źródło.

21. Wiedza, która uważa życie poszczególnych istot za odrębne i w każdej z nich inne, niezdolna dojrzeć zasadniczej jedności wśród wielorakości, z rozproszenia i Radżasu płynie.

22. A ta, która każdego oddzielnego trzyma się zjawiska, jakby całość przedstawiało, niezdolna ogarnąć szerzej, ni uchwycić treści i przyczyny, z ciemnoty pochodzi.

23. Czynność z naszym obowiązkiem zgodna, bezosobista od pragnienia nagrody wolna, bez niechęci bez niechęci jak i namiętnego chwytu, jest pełna harmonii.

24. Zaś czyn samolubny, z chęci zaspokojenie swych pragnień podjęty, lub też z niewspółmiernym wykonywany wysiłkiem, z namiętności płynie.

25. A czyny na błędnych założeniach oparte, w ułudzie poczęte, nie bacząc na możliwości jak i na swą zdolność oraz konsekwencje - możliwą szkodę lub krzywdę dla innych - z ciemnoty i zaślepienia pochodzą.

26. Człowiek wolny od przywiązań, bezinteresowny, wytrwałości pełen i zapału, a w powodzeniu jak i klęsce jednaki, zwany jest działaczem czystym i pełnym harmonii.

27. Zaś namiętnie ze swą pracą związany, chciwy i żądny jej plonów, o interesownych lub nieszlachetnych pobudkach, a w środku nieraz gwałtowny i okrutny, tylko własną radością i troska powodowany, taki działacz jest namiętności podległy.

28. Nieopanowany, brutalny, uparty, przebiegły i do nędznych zdolny czynów, leniwy, niezdecydowany, łatwo wpadający w rozpacz, taki działacz jest gnuśny i ciemny.

29. Rozpoznawanie jak i wytrzymałość również trojakiego bywają rodzaju, zależnie od przewagi cech; posłuchaj o nich, Ardżuno.

30. Rozpoznawanie, które wie czym jest czyn a czym wyrzeczenie; co należy, a czego czynić nie należy; czego trzeba a czego nie trzeba się obawiać i widzi jasno co duszę więzi a co ją wyzwala, to jest pełne harmonii, o Parto.

31. Rozpoznawanie, które o tym co złe, a co dobre spaczone ma pojęcie i nie widzi jasno co należy, a czego nie należy, to jest namiętnością przyćmione.

32. Zaś rozpoznawanie tak zmącone, że dobre bierze za złe, a złe za dobre i wszystko widzi na opak, ciemnotą jest i zaślepieniem, Ardżuno.

33. Wytrwałość w opanowaniu Jogą biegu myśli, działania zmysłów i żywotnych tchnień, ta, o Parto, z harmonii pochodzi.

34. Lecz ta wytrwałość, co z pożądania plonów uparcie się trzyma obowiązków, oraz za bogactwem i rozkoszą goni, to o Parto, namiętności jest pełna.

35. A ta, co z uporem głupoty w ospałości trwa, w strachu, trosce, rozpaczy, a także w próżności i pysze, taka wytrwałość, Ardżuno, jest ciemnoty wyrazem.

36. A teraz usłysz ode Mnie, o Bharato mocarny, o trzech radości odmianach: ta, którą człowiek w samoopanowaniu znajduje, która kres kładzie wszelkiemu cierpieniu,

37. a choć na początku zdawać się może piołunem, z czasem staje sięjako miód słodka, taka radość jest pełna harmonii i ze szczęsnego poznania Ducha pochodzi.

38. Lecz ta, co ze zjednoczenia organów zmysłów z pożądań przedmiotem się rodzi, i na razie jest jak nektar upojna, a potem się w jad obraca i goryczą poi, taka radość z namiętności płynie.

39. A ta, co zarówno na początku jak i przy końcu tylko odurza i łudzi, co z ospałości, bezwładu i lenistwa pochodzi, jest bezmyślna i ciemna.

40. Nie ma ani jednej istoty na ziemi, ani tez na niebie - pośród Świetlistych - która od tych trzech, z Przyrody zrodzonych cech, byłaby wolną.

41. Powołania Braminów, Ksztriów, Wajszjów i Szudrów, o wrogów zwycięzco, wyznaczone zostały zależnie od właściwości z ich własnej, wewnętrznej zrodzonych natury.

42. Pogoda, spokój, samoopanowanie, wysiłek wewnętrzny, czystość, przebaczenie, wyrozumiałość, prawość, a także mądrość i wiedza, wiara w duchowe prawdy, oto Dharma Bramina płynąca z jego własnej natury.

43. Dzielność, męstwo, hart, dostojeństwo, silna wola, szybkość decyzji, zręczność, stanowczość, a także niezdolność do ucieczki z pola bitwy; szlachetność, hojność, wielkoduszność oraz dar rządzenia - oto powołanie Kszatrii, z jego własnej płynące natury.

44. Uprawa roli, hodowla bydła, handel, przemysł i rzemiosło, oto Wajszji zadania, z jego własnej wynikające natury; zaś praca fizyczna i służba, to naturalne Szudry zadanie, z jego wrodzonych wynikające skłonności.

45. Każdy może osiągnąć doskonałość całym sercem pełniąc swe własne, z naturą jego zgodne zadanie. Posłuchaj, o Ardżuno, jak zdobywa doskonałość człowiek, który powołaniu swemu jest wierny.

46. Jedyny, który wszechświat powołał do bytu i wszystkość przenika, uwielbiony jest przez człowieka najlepiej własnego zadania rzetelnym spełnianiem, i to go wprost ku doskonałości wiedzie.

47. Lepszą jest własna Dharma, choćby najskromniejsza, aniżeli cudza choćby najlepiej spełniana. Kto własne pełni zadanie, z jego prawem wewnętrznym zgodne, ten nie popada w grzech.

48. Od przyrodzonego obowiązku nie należy się uchylać, o synu Kunti, choćby wykonywanie jego było pełne usterek. Wszystkie poczynania człowieka są jak ogień dymem, niedoskonałością przyćmione.

49. Człowiek wolny od wszelkich przywiązań i pragnień, o naturze całkowicie Duchowi poddanej, przez wyrzeczenie w najwyższą doskonałość wchodzi i ponad wszelką wznosi się Dharmę.

50. A jak ten, który w doskonałość się wzniósł, Brahmana dosięga ów najwznioślejszy mądrości stan, usłysz teraz pokrótce ode Mnie, o synu Kunti.

51. Człowiek w czystym Rozumie stale skupiony, nieczuły na dźwięk i wszelkie inne zmysłów przedmioty, czysty, wolny od żądzy i złości,

52. wstrzemięźliwy, o mowie, myśli i ruchach ciała w pełni opanowanych, samotności rozmyślaniu i Jodze oddany, w bezinteresowności znajduje ostoję,

53. spokoju pełen, a od wszelkiego poczucia "ja" i "moje" całkowicie wolny, zuchwalstwa, pychy, chciwości i gniewu do cna wyzbyty, bezosobisty i cichy, zaprawdę w Brahmana godzien jest wstąpić.

54. A gdy się z Wieczystym zjednoczy i w Duchu Radosny trwa, nie smuci się już ani pragnie, dla wszystkich istot jednaki, miłość ku Mnie najwyższą i najgłębsze osiąga samooddanie.

55. Przez miłość tę Mnie w całej prawdzie poznaje, a gdy Mnie zna i wie kim i czym jestem w istocie, natenczas z najwyższym jednoczy się Bytem.

56. Nadal wszystkie wypełnia czynności, lecz we Mnie nieustannie przebywa i przez łaskę Mą, w Mój wieczysty i niezniszczalny wchodzi Przybytek.

57. Wyrzekając się sercem czynów wszelakich, Mnie je poświęcaj, skupiony we Mnie, a w Jodze duchowego rozpoznawania całkowicie oddany, duszą całą przyjdź do Mnie, Ardżuno.

58. Jeśli całym sercem zjednoczysz się ze Mną, tedy przez Mą wszystkie przezwyciężysz przeszkody; lecz jeśli zarozumiałością i samolubstwem wiedziony, nie zechcesz Mnie słuchać - klęskę sobie zgotujesz.

59. Samością i pycha zaślepiony mówisz: "nie będę walczył"; prózna twa chęć, własna natura cię do tego zmusi.

60. Własnym czynem związany z twej przyrodzonej płynącym natury, to, od czego w zaślepieniu swym uchylić się pragniesz, to właśnie, o dynu Kunti, poniewoli zmuszony będziesz czynić.

61. Pan w sercu każdej przebywa istoty, Ardżuno i mocą Swej nieuchwytnej Potęgi - Maji - wszystkie twory do nieustannych zniewala obrotów, jakoby na wielkim kołowrocie garncarza.

62. W Niego, Bharato, istotą cała się schroń, a przez łaskę Jego i pokój najwyższy i wieczysty osiągniesz Przybytek.

63. Otom ci powierzył mądrość ponad wszystkie tajemnice tajną; wniknij w nią głęboko, Ardżuno, a wówczas czyń jako chcesz.

64. Raz jeszcze usłysz Moje najwyższe, ze wszystkich najtajniejsze Słowo, przeze Mnie umiłowany tyś jest przeto dla dobra twego wyjawię ci je, Ardżuno.

65. We Mnie pogrąż twą myśl, żarliwą wielbij Mnie miłością, Mnie poświęcaj rzecz każdą, Mnie cześć najwyższą oddawaj - a wstąpisz we Mnie, zaręczam ci to, boś drogi Mi jest.

66. Obowiązków zaniechaj wszech i we Mnie wejdź, Ardżuno; nie troszcz się, Ja z grzechów cię wyzwolę.

67. Nie mów o tym, co ci mówię, tym, którzy nie wiedzą czym miłość jest, czym samooddanie prawdziwe, ni rzetelny wysiłek wewnętrzny, którzy nie są ku słuchaniu skorzy, lub słowem Mnie znieważają.

68. Lecz ten, który ową tajemnicę najwyższą przekaże ludziom, którzy oddani Mi są, tym samym swej wielkiej miłości da dowód i do Mnie przyjdzie niechybnie, o Parto.

69. Nie masz wśród ludzi nikogo, kto by mógł spełnić milsza dla Mnie służbę i nie masz na całej ziemi człowieka, którego bym bardziej od niego ukochał.

70. A ten, który będzie zgłębiał tę naszą świętą rozmowę, ten według Mnie ofiarę mądrości Mi złoży.

71. Nawet ten, który z wiarą, a bez wątpliwości, słuchać jeno będzie tej naszej rozmowy, uwolniony od zła, dosięgnie promiennych dziedzin sprawiedliwych.

72. Czyś wysłuchał tego, o synu Prity, w skupieniu głębokim? Czy rozwiane już - z niewiedzy zrodzone - wahania twoje, Ardżuno?

Ardżuna rzecze:

73. Zniweczony mój błąd. Przez łaskę Twoją o Niezmienny, pamięć ma przywróconą została i prawdę poznałem. Rozwiały się me wahania. Jużem mocny. Uczynię wedle słowa Twego.

Sandżaja mówi:

74. Otom słyszał tę rozmowę cudowną, Szri Kriszny ze szlachetnym Parta i dreszcz mnie przeszedł zachwytu.

75. Dzięki dobroci Wjasy usłyszałem o tej Jodze najwyższej a tajemnej, z ust Władcy Jogi, Kriszny Samego, com Go na własne oglądał oczy.

76. Pamiętając, wspominając tę świętą i cudu pełną rozmowę Szri Kriszny z Ardżuną, raduję się o królu, wciąż i wciąż od nowa.

77. Pamiętając, wspominając tę Boga postać najcudniejszą, granic nie ma mój zachwyt, o królu i raduję się wciąż i wciąż od nowa.

78. Gdziekolwiek jest Kriszna, Jogi Pan, gdziekolwiek jest Parta, łucznik znamienity, tam zapewniona jest prawość, zwycięstwo i szczęście.

Tak brzmi przesławnych Upaniszadów
Bhagawad Gity, Pieśni Pana,
wiedzy o Wiecznym, Jedynym, nauki Jogi,
rozmowy Szri Kriszny z Ardżuną
Część Osiemnasta, zwana:
JOGĄ WYZWOLENIA PRZEZ WYRZECZENIE.

Tak się kończy Bhagawad Gita
Pana najświętsza Pieśń...
Cześć Szri Krisznie,
błogosławieństwo wszechświatom,
pokój wszelkiemu stworzeniu.

PRZYPISKI DO ROZMOWY OSIEMNASTEJ

Strofa 1 - "Wyrzeczenie" - sanskr. Tjaga.
Strofa 3 - "Wewnętrzny wysiłek" - Tapas.
Strofa 7 - "Zalecane czynności" - przez religię i Pisma święte.
Strofa 14 - "Różne organa" - tj. organa poznania i działania (żnanendrijas i karmendrijas). "Duchy kierownicze" - uważa się w Hinduizmie iż potęgi niewidzialne - anielskie, według naszej terminologii - biorą o wiele bardziej bezpośredni udział w naszym życiu aniżeli się to zazwyczaj przypuszcza. Jedna z wielkich hierarchii tych Duchów zarządza dostosowaniem skutków naszych dawnych czynów, myśli i uczuć, do "pojemności" naszej obecnej psychiki, bo zbyt wielka ilość cierpienia - choć stworzonego przez nas samych - w tym życiu mogłaby zmiażdżyć człowieka, a kierowniczym Mocom - Wykonawcom Woli Jedynej - zawsze chodzi by cierpienie było nauką, by pomogło w drodze wzwyż i w odkrywaniu niezłomnych praw rządzących wszechświatem i człowiekiem. Duchy Kierownicze, będące również wyrazicielami Najwyższego Prawa, czuwają wciąż nad człowiekiem, usiłują pomóc (gdy im na to "pozwala") współdziałać ze wszystkim co w nim jest istotne i kierować ku Prawdzie.
Strofa 18 - Impuls do działania płynie zawsze z jakiegoś "poznania", z jakiejś "wiedzy" lub z reakcji na kontakt z jakimś przedmiotem; albo też z wnętrza samego człowieka tj. poznającego, z jego woli, tęsknoty, pożądania itp. "Narzędzia czynu" - to wyżej wymienione organa zmysłów.
Strofa 31 - Wszelkie namiętne podejście do rzeczy skrzywia jej ocenę, zabarwia stronnością sąd; to co się nam podoba, co zaspokaja nasze pożądania, jesteśmy skłonni uważać za dobre; a to co przykre - za złe. Dla bezstronnego, rzetelnego rozpoznawania potrzebny jest spokój, czynna intuicja, beznamiętność, żywość "sumienia", które nie jest niczym innym jak głosem wypływającym z naszych przeszłych doświadczeń, z ich syntezy.
Strofa 33 - "Żywotne tchnienia" to prądy energii żywotnej - Prany - płynącej z oddechu, a rozszczepianej czyli różnicowanej w organizmie dla tym łatwiejszego przyswojenia jej przez rożne jego organa.
Strofa 34 - Nieraz trzymamy się naszych obowiązkowych czynności z zaciętością i zaciekłym uporem, nie dlatego, że je uważamy za słuszne i dobre, a z namiętnego, nieraz ślepego i egoistycznego przywiązania do nich, lub też pełnego pożądliwej chciwości, obiecującej sobie zyski i sowite nagrody (w tym, czy w innym świecie). Taką właśnie jest wytrwałość w zdobywaniu majątku np. lub w upartym pięciu się do zaszczytów i stanowisk.
Strofa 36 - "W samoopanowaniu znajduje" - słowo samoopanowanie nie oddajewielostronności słowa Abhjasa, jest stałe ćwiczenie się w jodze i czuwanie nad czynem i skupienie myśli na jednym, najdroższym duchowym przedmiocie, itp.
Strofa 37 - "Jako miód słodka" - dosłownie "jako nektar nieśmiertelności" czyli Amrita.
Strofa 41 - Cztery "Warny" tj. starożytne podziały społeczne, na psychologicznych wrodzonych cechach oparte, później zwane kastami: Braminów - których powołaniem było kapłaństwo, nauka, oświata, pedagogika, filozofia, wszelkie nauczanie, a dozwolone były i pewne ręczne "czyste" zajęcia; Kszatriów - wojowników, rycerzy, obrońców społeczności, administratorów, prawodawców, rządzących itd.; Wajszjów - kupców, przemysłowców, rzemieślników, ziemian itd.; i Szudrów - rolników, pracowników ręcznych, służących itp.
Strofa 42 - i następne zwrotki zwłaszcza:
Strofa 45 - Dharma przyrodzona, na wewnętrznych cechach oparta, najwłaściwsza, jako wewnętrznym prawem danej istoty wyznaczona, nazywa się: Swadharma.
Strofa 46 - Spełnienie jej rzetelne jest wykonywaniem tego, czego wymaga miejsce, które nam Bóg (Karma tj. Jego Prawo) wyznaczył we wszechświecie, w narodzie i społeczności; jest więc "najlepszym" "współdziałaniem" z Nim, a więc i najkrótszą drogą ku doskonałości. Obszerne wyjaśnienie na końcu książki.
Strofa 47 - Inna wersja: "lepszą własna Dharma (Swadharma) choćby pozbawiona zasługi, aniżeli najwspanialsza...". "Z wewnętrznym zgodne prawem" tu nie Dharmą, a: "przez własną Bhawę czyli stan wewnętrzny nakazanym".
Strofa 51 - "W czystym Rozumie" czyli Buddhi, tj. Rozumie prześwietlonym Duchem - Atmą, Rozumie intuicyjnym, bezpośrednio poznającym prawdę zjawisk i ludzi, przez jednoczenie się z ich treścią, poza pozorem i powierzchnią. "Wolny od żądzy i złości" - dosłownie od wszelkich przejawów sił przyciągania i odpychania.
Strofa 55 - "Kim i czym" - zdaje się być charakterystycznym podkreśleniem obecności Boga we wszystkich przedmiotach i zjawiskach wszechświata. Inna wersja: "Mej mocy". Komentatorzy różnie tłumaczą i wyjaśniają - "Byt" to TAT. Inna wersja" "Przez miłość tę do Mnie przychodzi i poznaje Mą wielkość i czym jestem w istocie i w przejawach Moich, a to poznanie zdobywszy wchodzi w najwyższy Byt - To (Puruszottama).
Strofa 57 - Inna wersja: "duszą całą wejdź we Mnie Ardżuno".
Strofa 60 - "Własnym czynem (albo obowiązkiem) związany" tj. płynącym z nieodpartej konieczności, zarówno własnej natury jak i swej przeszłości (tego i poprzednich żywotów), którą przygotowaliśmy pewne nieodzowne skutki, które dziś muszą się wyładować. Taką zdaje się być konieczność walki dla Ardżuny, nie tylko jako Dharma Kszatrii ale i jego osobistą przeszłością przygotowany mus - Swabhawy. Dosłownie: "uwikłany w działanie z twej własnej Bhawy zrodzone".
Strofa 61 - "Mocą swej nieuchwytnej Potęgi" - czyli Maji twórczej, potęgi Jego myśli.
Strofa 66 - Najsłynniejsza chyba zwrotka całej Gity. Inna jej wersja: "Zapomnij wszelkich Dharm i we Mnie jednym znajdź swój schron". Na podstawie tych słów powstały niezliczone Zakony i indywidualne Sanjasy; do dziś uważa się, że każdy kto poświęca się szukaniu Boga, a wyrzeka się świata, ma prawo odrzucić wszystkie rodzinne i społeczne obowiązki.
Strofa 73 - "Pamięć ma przywrócona została", albo: "wróciła mi pamięć" albo też: "zdobyłem teraz mądrość", ale pierwsza wersja zdaje się być ściślejsza, a wykazuje iż Ardżuna już tę wiedzę z dawna posiadał, a tylko uległ na chwilę przyćmieniu jej pod wpływem konfliktu, obowiązków i bolesnej, a bardzo trudnej sytuacji.
Strofa 75 - "Dzięki dobroci Wjasy" - mędrzec Wjasa o niezwykłej władzy i potędze daje Sandżaji wewnętrzny wzrok, tzw. "jasnowidzenie" - dzięki któremu może Widzieć na odległość cały przebieg bitwy i obserwować wszystko co się dzieje na Polu Kurukszetry, aby móc zdawać sprawę ślepemu królowi Dritarasztrze. Cała Bhagawad Gita jest w ten sposób opowiadana.
Strofa 78 - "Zwycięstwo i szczęście" - niektórzy tłumaczą: "chwała, dobrobyt i niewzruszone Prawo sprawiedliwości lub Dobra". Pierwsza wersja odpowiada według mnie znacznie więcej duchowi Gity i wpływowi Szri Kriszny.

OBJAŚNIENIA TERMINÓW SANSKRYCKICH

AUM
(lub OM) trójsłowny wyraz Brahmana, najświętsze, najbardziej czczone w Hinduizmie a potężne słowo, bowiem wyraża dźwiękiem najwyższego Boga. Od niepamiętnych czasów uważa się iż jest ono w języku ludzkim odpowiednikiem tego Słowa twórczego u pra-początków stworzenia, przez które "wszystko się stało, co się stało". Istnieje przeszło 150 różnych tonów i spjosobów jego śpiewania lub wymawiania, a każdy ma swe specjalne znaczenia; potęga i wpływ dźwięku zmieniają się zależnie od wielu czynników. Tego świętego słowa używa się w Indiach na początku i końcu każdej modlitwy, inwokacji, rozmyślania, pieśni, przy ćwiczeniach Jogi, przy wszelkich wewnętrznych poczynaniach. Uważa się jednak iż tylko największe duchowe osiągnięcia mogą odkryć najgłębsze i najbardziej tajemne znaczenie tego słowa.

Para-Brahman
(para - ponad, poza) Niepoznawalne, Niewymowne, Niedosięgalne - absolutny Absolut. TO o czym nic nie może być pomyślane. W filozofii indyjskiej wyraża się zaprzeczeniem: "Neti, Neti" czyli - "nie to, nie to", bo jest poza możliwością jakiegokolwiek atrybutu, przymiotnika, określenia w ogóle wszelkiego choćby najwyższego pojęcia człowieka.

Brahman
O ostatecznej i jedynej rzeczywistości - Brahmanie - nie można właściwie nic powiedzieć, stwierdzają to pisma święte wszystkich czasów i narodów. Upaniszady: "Gdy wszystko staje się jednorodnym Duchem (Atmanem) czym i o czym możemy myśleć? Czym mamy poznać Jedynego wiedzącego?" "Najwyższy jest tak nieskończenie rzeczywisty i realny, że człowiek nie śmie nawet nazwać Go jednym - TAT EKAM - gdyż pojęcie - "jeden" powstało z doświadczenia w przejawionym świecie. Można tylko mówić o Nim jako o nie-dwójni, nie dwoistym - a-dwaita - tj. TO, co się poznaje gdy wszystkie dwójnie roztapiają się w "Najwyższej Tożsamości". "Najwyższy, którego cieniem jest życie i śmierć". Podobne słowa znajdujemy u mistyków chrześcijańskich, Eckhart mówi o Bogu: "... Nieskończony, cichy przestwór boskości... który właściwie nie jest 'bytem', nawet"; a Anioł Ślązak: "Bóg jest Nic... nie stosuje się doń ani 'tu' ani 'tam' ani 'teraz'". A Plotyn: "Pra-przyczyna wszystkiego, Jedność nie należąca do niczego, ani rzecz, ani cecha, ani rozum, ani dusza, ani ruch, ani spoczynek, ni w czasie ni w przestrzeni; jest TO samoistne, jedyne w kształcie, raczej w bezkształcie, istniejące zanim zaistniał jakikolwiek Kształt, Ruch czy Spoczynek, które są atrybutami Bytu". Wielość postaci istnienia, niezliczoność przejawów życia, jest wedle filozofii hinduskiej wyrazem nieskończonych, nieograniczonych możliwości zawartych w Pra-bycie, który zwą Brahmanem. W Nim wszystko istnieje, a po za Nim nie istnieje nic - bowiem istnieje tylko On. Wszystkie dwójnie przeciwieństw i dwójnia ostatnia Sat i A-sat tj. byt i niebyt (jako bytu odwrotność) z Niego powstają; wszelka wielość z Niego pochodzi, a przecie jest On Jednią jedyną, niepodzielną i niepojętą. Wszystkość zjawionych wszechświatów z Niego wypływa, a nie wyczerpuje Go, a nawet na jotę nie zmienia. "Cząstką Siebie stwarzam i przenikam wszechświat, a Sam niezmienny trwam" (X.42). Brahman to Pra-Świadomość - podłoże i źródło wszelkiej świadomości (tak jak eter jest podłożem wszelkiego rodzaju fal); to Pra-miłość - źródło i podtrzymanie wszelkiego życia; to Pra-szczęśliwość - cel ostateczny wszelkiego istnienia, cel jedyny, ku któremu wszystkość zdąża, a człowiek nieukojenie tęskni; Brahman jest jeden, , a umożliwia wszelką różnorodność i oddzielność, jest Rzeczywistością jedyną, wszechogarniającą, poza którą nie istnieje nic. Jest Bytem samym w sobie. Brahman, samoistny, samobytny, samoświetlny to Absolut, a Brahman jako wszechtwórca to Iszwara, (Bóg) przejawiający się w trzech postaciach - Myśliciela stwarzającego myślą elementy wszechświata i potencjalną Prakriti, to - Brahma; Miłującego to Wisznu, który z bezgraniczną wszechmiłością żywi, chroni, "zbawia" wszechistnienia; a gdy dosięga ono doskonałości, szczytu wypełnienia, gdy "Dharmę" swą do końca wyraża - to Sziwa - wielki Wyzwoliciel i Wypełniciel - Ojciec. Ale trzy są postaciami Jednego. Gita mówi o drugiej postaci trójcy, o procesie zbawczym, o przezwyciężeniu A-dharmy, o drodze do Najwyższego, ustami Szri Kriszny, wcielenia Wisznu. Brahman jest podstawą i podłożem wszystkości, jest Wszechduchem, nazywa się go też - Paramatma i Parameszwara (parama-Iszwara), który kieruje duszami indywidualnymi i Kosmicznym stawaniem się i wreszcie Puruszottama - najwyższym "osobowym" Duchem, o wyższej i niższej naturze objawiającej się w Przyrodzie. Wszystko to imiona i aspektów Jedynego Brahmana, który jest i Atmanem.

Atman
Stan Świadomości najwyższej, świadomej swych nieograniczonych i nieskończonych możliwości, swej bezwzględnej wolności i potęgi, a raczej Świadomość w takim stanie, zwie się niezmiernie bogatym słowem sanskryckim Atman. Jest to Świadomość najwyższa, czysta, w stanie niejako żywym, "obudzonym" aktywnym, w przeciwieństwie do Brahmana to jest Świadomość w stanie wszechpotencjalnym, czystego Bytu i trwania. Można by porównać Brahmana do światła równo rozproszonego wszędzie, Atmana zaś do niezliczoności wyraźnie, ostro zarysowanych promieni, nie oddzielonych jednak i nie odrębnych, każdy promień przedstawiałby jedną z niezliczonych możliwości i zmian świadomego istnienia. Przy czym należy wciąż pamiętać iż Atman-Brahman są tą samą nieograniczoną Świadomością.

Atma; Jaźń-Duch
Promień atmicznego światła Świadomości wchodzi jakby w kontakt z wielorakością zjawisk i kształtów, który nazywamy przejawionym światem. Jedna z władz wszelkiej świadomości jest zdolność utożsamiania się z każdym obserwowanym i poznawanym przedmiotem. Gdy świadomość czysta utożsamia się z jakimś kształtem, przerzuca weń niejako przyrodzone poczucie swej jedynej odrębności i powstaje pojęcie indywidualności tj. Jaźni. Składa się ono wówczas z zapożyczonego od kształtu (nama-rupa – imię i kształt, pierwsze wyraża określenie, czyli myśl, drugi konkretyazcję w widzialności) ograniczenia w czasie i przestrzeni i z przyrodzonego świadomości poczucia niezniszczalności, nieprzerwalności, ciągłości i niezależności. Ta dwoistość jest podstawą indywidualności i osobowości, (dusza indywidualna). "Dżiwa" i małe "ja". Dusza indywidualna jest to promień Atmana - Świadomości bezwzględnej, oraz świadomości swego "imienia i kształtu" (nama-rupa). Może to być kształt ciała organicznego, jak u człowieka, albo utkany z materii o wiele subtelniejszej jak Aniołów, Dewów itp. Pojęcie "Ja jestem to", "to ciało to ja", jest podstawą życia osobowego, korzeniem z którego bogato rozgałęzione drzewo życia jednostki wyrasta. Świadomość zjednoczona z tym co zmienne i przemijające jest Świadkiem, jak owo Ja, o ciało wsparte, wciąż zabiega utrzymanie i rozszerzanie swego istnienia, wciąż szuka sposobów by siebie ochronić i utrwalić, by zabezpieczyć przed zmianą i zagładą. Zabiegi te są z jednej strony skazane z góry na niepowodzenie, z drugiej zaś całkiem zbędne, gdyż ciało i tak zużywa się i zniszczenia nie można uniknąć, a Świadomość - Duch - i tak posiada wszystko czego by mogła zapragnąć i nikt nie może jej tego pozbawić; wolność, niezniszczalność (ciągłość trwania), miłość, potęga, wiedza, mądrość i szczęście - są wszystkie jej nieodłącznymi, przyrodzonymi właściwościami. To też zaiste smutny, a zarazem niemal humorystyczny widok przedstawia dla mędrca uparta i zażarta walka człowieka, usiłującego zatrzymać to co płynie, a nie chcącego dojrzeć, że wszystko czego szuka, o co tak rozpaczliwie walczy, już trzyma w swej dłoni. Cała praca Jogi ma za zadanie oswobodzić świadomość tj. Ducha - ze złudnego utożsamiania się z ciałem i z osobowością, wyzwolić ją od nieprawdziwej i nie ścisłej myśli iż "ciało to ja" i zwrócić ja ku Atmanowi, a wreszcie pogrążyć w rodzimym bezmiarze Brahmana. Trwanie w Nim w cichym statycznym stanie zwie się Nirwaną - nie jest to bynajmniej unicestwienie, a odwrotnie sprężenie wszystkich dynamicznych potęg świadomości w najwyższy potencjał. Należy dobrze zrozumieć, ze codzienna nasza Świadomość z poczuciem której wypowiadamy - "Ja chcę", "ja idę" nie jest niczym innym tylko Świadomością Atmiczną, lecz niezmiernie zamgloną przez swe utożsamianie się z ciałami, (fizycznym, wzruszeniowym, myślowym - czyli osobowością) przez przypisywanie sobie wszystkich ułomności i ograniczeń ciał, na podstawie najczystszego urojenia. Mówiąc o utożsamianiu się świadomości z ciałem mamy nie tylko na myśli ciało fizyczne, ale i "praniczne" - tj. przewodnik Prany, siły żywotnej i uczuciowe i myślowe, objęte wszystkie terminem sanskryckim - Pancza-Deha tj. pięciorakie ciała, jako narzędzia świadomości.

Prakriti
W przeciwieństwie do nauki zachodniej, która biedzi się nad zagadnieniem jak mogła świadomość powstać z materii (behaviour'iści amerykańscy jak Wattson i inni, dochodzą nawet do negowania świadomości), geniusz hinduski zawsze się biedził nad bliższym człowiekowi zagadnieniem - jak materia mogła powstać ze świadomości. Wychodzi on z prostego założenia, że wszystko co wiemy o przyrodzie - to jest materii, energii i ich licznych przemianach - jest oparte na naszych postrzeganiach zmysłowych, te zaś istnieją w świadomości a nie poza nią i myśl hinduska stawia śmiałą hipotezę, ze materia - tj. przyroda - jest wyrazem świadomości, jedną z jej postaci. Dla indywidualnej, ograniczonej ciałem świadomości, twierdzenie to może wydawać się zbyt śmiałym, gdyż dla jednostki świat jest pełen nieznanych potęg, niespodzianek i zasadzek, których nie ma mocy opanować; nie czuje w sobie władzy, ani możliwości rządzenia Przyrodą. Na to myśliciel hinduski - Wedantysta - odpowiada, że pojęcie istnienia całkowicie od świadomości odrębnej Przyrody - materii - wynika z ułomności myśli indywidualnej, utożsamiającej się błędnie z ciałem, na podstawie urojenia. Filozofia hinduska tłumaczy, że zarówno ścisłe rozumowanie jak i własne doświadczenie, tych, którzy przeszli przez pracę odkrywczą i eksperymentalną, dokonaną nad własną świadomością, stwierdzają, że świadomość jest tak w swych możliwościach bogata, iż stać ją na stworzenie w mgnieniu oka obrazu najbardziej nawet skomplikowanego. Nie jest więc możliwością istnienie Świadomości kosmicznej, która cały ten świat myśli tj. ze Siebie Samej go wyłania i tworzy - wyobraźnią. Zjawy senne wydają się nam całkiem konkretne dopóki trwa sen; podobnie stan jawy i to wszystko co nas otacza - zewnętrzny świat - wydaje się nam realny tylko dlatego, że nie umiemy go zmienić, nie wiemy jak zeń wyjść. Sen nie jest środkiem ani doskonałym ani odpowiednim gdyż przerywa, przynajmniej pozornie, ciągłość świadomości, nie daje więc poczucia niezależności od świata jawy. Jedynie przekonywującym byłoby własne doświadczenie takiego stanu, który by przy zachowaniu pełni jasnej świadomości istnienia, uniezależniał nas całkowicie od własnego ciała i od zewnętrznego świata. Stan taki jest całkowicie możliwy; doświadcza się go w Jodze, po długiej praktyce tego jej stanu, który nazwano Nirwikalpa Samadhi (tj. "poza wszelkim kształtem") daje on wyzwolenie z ostatnich więzów związanych z ciałami, które są jeno narzędziami świadomości - Ducha - jak i od złudy niezależnego istnienia zewnętrznego świata. Stan takiej całkowitej wolności, czyli Wyzwolenia, zwie się Sahadża Samadhi - trwaniem w bycie czystym; a zjednoczenie z Atmanem i Brahmanem jakie w nim świadomość osiąga, nazywa się w filozofii hinduskiej wielu imionami - Atma-Driszti (oglądanie Atmana), Atma-gnjana (poznanie Atmana), Moksza, Mukti lub Nirwana tj. wyzwolenie, oswobodzenie się itp. - odpowiadające pod pewnym względem pojęciu chrześcijańskiemu - "zbawienia". Rozum - Buddhi - i Myśl przeszły w takim stanie całkowitą przemianę, zatracając swą ruchliwość, stając się gładką uciszoną powierzchnią, odbijającą zawsze najwierniej światło Czystej Świadomości, tj. Atmana. Odbicie światła atmicznego w lustrzanej powierzchni umysłu stwarza wierny obraz oryginału we wszystkich szczegółach, jednak posiada coś z natury zwierciadła. Obraz ten zwie się Atma, Jaźń-Duch, lub Dżiwa (zwierciadło to Buddhi tj. Rozum czysty, światłością Atmy przepromieniowany). Tak jak białe światło odbijające się od cienko porysowanego zwierciadła rozszczepia się na kolory tęczy, tak samo światło Atmana na ekran czystego rozumienia, intuicji (Buddhi) rzucone, rozszczepia się na świadomość Bytu, świadomość Prawdy i świadomość Szczęśliwości – Sat-Czit-Ananda filozofii hinduskiej, odpowiadające Woli, Mądrości i Miłości lub Prawdzie, Dobru i Pięknu mistycyzmu zachodniego. W tym sensie to, co nazywamy Przyrodą - Prakriti lub wszechświatem, byłoby tylko świadomością w ruchu, Atmanem zaś świadomością w bezruchu. Ruch i bezruch to dwie równe sobie, współistniejące cechy świadomości; świadomość w ruchu stwarza wszystko; świadomość w bezruchu "zawiesza"; ale jest to ta sama świadomość, jedna a nie dwie; obie te postacie są nierozerwalnie ze sobą złączone, a oddzielnie nie mogą istnieć. Ten kto zdobył wolność świadomości wie, że ruch i bezruch, świadomość i przyroda, Atman i Prakriti, życie i kształt, są tylko dwoistym przejawem jedynej Rzeczywistości - Brahmana. Piękne symbole tej metafizycznej prawdy znajdujemy w religii hinduskiej, gdzie przedstawia się Najwyższego tworzącego tylko poprzez swoją Szakti, tj. potęgę twórczą, w ruchu, w działaniu, która jest Jego "oblubienicą", a zarazem Jego nieodłączną "połową" - co wyrażone jest w rzeźbie w posagach przedstawiających Sziwę - Najwyższego - w pół męskiej, a pół żeńskiej postaci. Świadomość w ruchu gdy ma zacząć tworzyć i ze siebie wysnuwać świat, wysyła promień, którym zakreśla obszar i granice terenu swej twórczości kosmicznej. Obszar ten (zwany w literaturze hinduskiej - Hiranjagarbha - "złote jajo Brahmy", a będący kosmicznym odpowiednikiem aury duchowej człowieka) jest pierwszym podłożem i terenem do utożsamienia się z świadomości ze swym tworzywem, jest jakby zarysem nakreślonym przez Myśl najwyższą (Mahat), w który świat ma być "wbudowany"; sama zdolność wyobrażania, tworzenia myślą kształtów i przejawień jest jedną z przyrodzonych cech Świadomości Atmana, a zwie się Para-Szakti, Para-Maja lub Maha-Maja tj. najwyższa Potęga Stwórcy.

A-widia (Wida - mądrość, znanie Rzeczywistości)
Na pytanie jak to być może by Świadomość, która jest wiecznie wolna i szczęśliwa, jedyna, poza którą nic nie istnieje, tak szczerze uważała siebie za śmiertelną, niewolną i na ślepo podlegała cierpieniu, oddzielną od innych i beznadziejnie zgubioną w świecie zjawisk, odpowiedź jest prosta - "potęga wyobraźni Świadomości nie ma granic, może się ona stawać wszystkim co sobie wyobrazi". Gdy wyobrazi sobie, że jest ciałem, to tak się z nim jednoczy i utożsamia, że wszystkie jego cechy, ułomności i ograniczenia poczytuje za własne i prawie nic nie można przeciwstawić owemu całkowitemu zapatrzeniu się w swe narzędzie, jako w siebie samą. Gdy wyobraźnia tak się z jakimś tworem swoim utożsami, że aż całkowicie zapomina iż jest on własnym jej dziełem, wówczas zwie się ją A-widią tj. nie-wiedzą, jest to ślepota, urojenie, "upadek". Rozpraszanie owej A-widii, nie-wiedzy, dźwiganie się z "upadku" zamroczenia, jest zadaniem każdej wielkiej religii i filozofii, jest też treścią eksperymentalnej metody - Jogi.

Guny
Duch, Świadomość czysta, w najsubtelniejszym swym przejawieniu, jest Bytem, Mądrością i Szczęściem (Sat-Czit-Ananda). Te trzy zasadnicze właściwości Ducha odbijają się w Przyrodzie - Prakriti - drugim krańcu Jego przejawienia - jako jej trzy nieodłączne cechy tj. Guny - zwane Tamas, Radżas i Sattwa, tj. bezwład, ruchliwość i harmonia. Istnieją one nieodmiennie we wszystkości przejawionej, są zarówno atrybutami każdego atomu materii, jak cząstki organizmu żywego i psychiki każdej istoty, od pierwotnej do najwznioślejszej. Nieco inne miana nadawać możemy przejawom tych Gun w tzw. materii "martwej", a inne gdy się wyrażają w psychice człowieka; inaczej się wyrażają na najniższych szczeblach wielkiej drabiny ewolucyjnej - w zwierzęciu lub człowieku dzikim, a w geniuszu lub świętym, ale są to tylko różne wyrażenia tych samych cech Prakriti, w których troistość natury Ducha się odbija. Tamas - wyraża się w każdym oporze wobec zmian; jest to bezwładność w materii, spoistość atomów, sztywność w kształcie, rozpęd w ruchu, bezwład osi wirowania itd. Jest instynktem samozachowawczym w żywych organizmach, oraz wszelkimi instynktownymi odruchami; jest podstawą przyzwyczajeń, nałogów, automatyzmów, ortodoksji i konserwatyzmów; jest biernością we wzruszeniach, ale także pierwotną ciężką namiętnością, nie dbająca o żadne skutki; jest gnuśnością, ociężałością myśli, poruszającą się z uporem w utartych koleinach, ale na znacznie wyższym poziomie jest wytrwałością, stałością i wiernością, człowiekowi i idei, które są podstawą wszelkiej ufności i przyjaźni, liczenia na ludzi, warunkiem zaufania i budowania społecznego; jest też wiarą w siebie i w raz uznaną prawdę, niewzruszonym poczuciem swojej nieśmiertelności oraz jedności z Najwyższym; jest nieugiętością charakteru i wolą niezłomną, która przed niczym się nie cofa i nie spocznie aż osiągnie swój cel, jako że wyraża wolę i byt Ducha. Radżas jest płynnością i rozciągliwością w materii, rządzi przemianami i energiami; narusza równowagę, zwycięża bezwład, powoduje parowanie, topienie się metali, wybuchy i kataklizmy. Radżas umożliwia życie, gdyż bez ruchu cząstek życie organiczne nie mogłoby istnieć w przyrodzie; jest sprytem i instynktem samozachowawczym i zachowania gatunku, walki o pokarm i samicę. W człowieku jest namiętnością i gwałtownością uczuć i wzruszeń oraz nieustanną ruchliwością myśli. Jest podstawą wszystkiego co rewolucyjne, nowe, żywe, burzące i twórcze; na wyższym szczeblu daje odwagę, rzut, natchnienie, lot i żądzę wiedzy; niespokojną, nigdy nie sytą tęsknotę, "boskie niezadowolenie", jest bodźcem do wspinania się i szukania prawdy, które umożliwia napięcie wysiłku; "gwałtownym ruchem" zrywa ostatnią zasłonę co człowieka od Wiecznego oddziela. Sattwa to rytm, harmonia, to łączenie i równoważenie przeciwieństw, syntetyzowanie sprzeczności. W materii przejawia się jako sprężystość, zdolność do wibracji, jako ruch falowy, rytmiczny; jako harmonia barw, dźwięków, drgań. Jest podstawą ciągłego odnawiania się organizmów, bez zatracenia naturalnego kształtu; wśród zwierząt jest źródłem miłości macierzyńskiej. Sattwa jednocząc Tamas i Radżas jest podstawową siłą umożliwiającą życie, które jest ciągłym trwaniem niezmiennego w zmiennym. Pozwala na odbieranie wrażeń zmysłowych i wykonywanie ruchów, gdyż koordynuje myśl z systemem nerwowym i przekazuje mu bodźce. Rządzi niepodzielnie systemem nerwowym, jest źródłem radości życia, gdy ciało jest w stanie harmonii i równowagi zdrowia, a dusza w spokoju. Piękno przyrody, zwłaszcza królestwa roślinnego, którym wszechwładnie rządzi, jest jej wyrazem. A w stosunku do człowieka jest tym wszystkim co mu daje szczęście, radość, zadowolenie - gdyż tylko rytm uczuć i harmonia w sobie i w otoczeniu, harmonia ze sobą lub z czymś, stwarza w nas poczucie szczęścia. Tęsknota, głóg i pogoń za szczęściem są powszechne. Ukoić się mogą całkowicie i do dna, tylko w stopieniu się z Harmonią najwyższą. Sattwa jest warunkiem wszelkiego piękna, tak formy jak wnętrza, jest życzliwością, pogodą w uczuciach, spokojem rytmicznym w myślach, miłością świetlistą i promieniującą w duszy, a szczęściem głębokim i cichym w tych, którzy Ducha poznali.

Dharma
Według pojęć hinduskich każdy człowiek przychodzi na świat z pewnym zasobem psychicznych cech, zdolności i skłonności - wyrazem zdobyczy poprzednich żywotów - oraz z pewną jakby "formułą" wewnętrznego prawa, która decyduje o kierunku jego dalszego rozwoju, Prawo to wyznacza również naród i religię w jakich się rodzi, warunki fizyczne, rodzinne, społeczne i kulturalne, jak i tradycje w których się wychowuje, oraz obowiązki i zadania, które z tych wszystkich czynników - z jego miejsca w świecie - wynikają. Zespół obowiązków jakie jednostka ma spełnić by na drodze swego rozwoju wewnętrznego najszybciej postępować i możliwie najdalej zajść, nosi zbiorowe miano - Dharma. Charakterystyczne są słowa: "najszybciej dojdziesz do doskonałości jak najlepiej swą własną wypełniając Dharmę", i "lepsza Dharma własna choćby najskromniejsza niźli Dharma cudza choćby najwspanialsza", "Swą własną pełniąc Dharmę nawet śmierć jest dobra". Bowiem Dharma każdego człowieka jest inna, wypływająca z jego własnej przeszłości i jego natury; jakkolwiek nieznaczną i drobną może się zdawać z zewnątrz lub subiektywnie ciężka i obezwładniającą - to jednak jest właśnie dla danej jednostki najlepszą, bo własną. Przypomnieć to można tę samą myśl wyrażona w pięknej naszej legendzie o człowieku, który chciał zamienić swój krzyż bo mu się zdawał zbyt trudny do niesienia; a uzyskawszy pozwolenie Chrystusa, długo szukał wśród krzyży różnych wymiarów i rodzajów, aż powrócił do miejsca gdzie pozostawił był swój, i nie poznając go uradował się niepomiernie znajdując wreszcie najodpowiedniejszy, najlepiej odpowiadający jego siłom, budowie ramion, chwytowi rąk. Powrócił do swojej dawnej Dharmy. Pojęcie Dharmy jest niezmiernie ważne w Hinduizmie, gdyż Dharma wyznacza i rządzi postępowaniem codziennego życia; a właściwe postępowanie uważają Hindusi za kamień węgielny wszelkiej żywej religii i społecznej budowy, w czym się różnią od Europejczyków, którzy niejednokrotnie w dziejach większą przywiązywali wagę do prawomyślności pojęć (ortodoksja) i gotowi byli łatwiej wybaczyć uchybienia w postępowaniu aniżeli "herezje" myślowe. Hinduizm natomiast daje jednostce całkowitą swobodę dociekań myślowych i kształtowania swych pojęć i przekonań filozoficzno-religijnych pod warunkiem, że będzie wierna swej Dharmie. Poza Dharmą jednostek istnieje Dharma wspólna, kolektywna, grup społecznych, rodzin, klas, religii jak i narodów. Jednostki, które Dharmę swego narodu najgłębiej czują są prawdziwymi Przodownikami, wyrażają bowiem najistotniej Ducha Narodu (Król Duch nie jest piękną fantazją geniuszu Słowackiego, lecz ścisłym oddaniem rzeczywistej, acz niewidzialnej prawdy) i stają się pomocnikami na Jego własnym rozwojowym szlaku. Wierność swej Dharmie narodowej jest równie ważna jak wierność Dharmie indywidualnej. Odstępstwa od niej wiodą w jałową beztwórczość, w pustkę, grożą zatraceniem się i unicestwieniem. Nie ma zaiste większego grzechu na drodze indywidualnej jak zaparcie się Siebie - swego Ducha, odchylenie od Jego drogi; nie ma zaiste większego grzechu wobec Narodu - a więc Siebie i Boga - jak odstępstwo od jego Dharmy. Istnieją Dharmy jeszcze szersze, Dharma ludzkości, kuli ziemskiej, wszelkiego na niej istnienia, Dharma gwiazd i systemów słonecznych, Dharma Aniołów (Dewów), Duchów różnorodnych, światów, planet itd. Ideą przewodnią całego eposu Mahabharaty jest idea Dharmy. Bhiszma, wielki bohater Mahabharaty, w chwili swej tragicznej śmierci na polu bitwy, na łożu ze strzał, mówi: "Dharma utrzymuje światy, jest podstawą istnienia, Dharma jednoczy ludy ziemi i rządzi wszechżyciem". A-dharma jest Dharmy odwrotnością, wszystkim co jej przeczy, co się jej sprzeciwia, co ją łamie. W życiu jednostki jest lekceważeniem swej drogi i jej obowiązków, odstępstwem i zdradą siebie i swego sumienia; w życiu społecznym wszystkim co narusza harmonię i ład, co burzy budowę społeczną i wprowadza chaos, co rozwojowi jednostek przeszkadza, a szkodzi człowiekowi, co poniża jego godność i spycha go w dół. Wszelkie teorie, które są sprzeczne z rozwojem wewnętrznym jednostek i etycznym postępem społeczeństw są również zwane a-dharma, jak i wszystko co moralnemu prawu jest przeciwne.

Warna
Człowiek jest istotą społeczną i życie społeczności jest potrzebne dla jego wewnętrznego rozwoju. Spokojne i sprawne, dobrze zorganizowane i harmonijne funkcjonowanie ustroju społecznego było i jest podstawowym warunkiem duchowego rozwoju jednostki. Geniusz hinduski dokonał może największego dzieła w dziejach ludzkości tworząc system społeczny, który nie tylko dał światu niezmiernie piękną i bogatą kulturę; nie tylko stworzył rusztowanie, po którym jednostka mogła z łatwością się wspinać ku szczytom duchowości; nie tylko urobił szerokie podłoże, na którym filozoficzno-religijna myśl rozwinęła się bogato i bujnie, tworząc ogromną ilość wspaniałych filozoficznych systemów i pięknych symbolów i praktyk; ale który oparł się również skutecznie rozkładającemu wpływowi licznych najazdów, tak zbrojnych jak kulturalnych i politycznych. System ten w swej głębokiej filozoficznej treści zawiera i dziś wszystkie elementy do dalszego, jeszcze wspanialszego rozwoju - jeśli tylko odrzuci się naleciałości i nadbudówki, które go z biegiem wieków spaczyły - bowiem opiera się na nieprzemijających prawach i psychologicznych właściwościach natury ludzkiej. Hinduski system społeczny opiera się na dwóch zasadniczych pojęciach - Dharma i Warna. O pierwszym mówiliśmy już, drugie słowo oznacza podział społeczeństwa na cztery kategorie, zależnie od funkcji dla tego społeczeństwa niezbędnych. W każdej społeczności jest nieodzownym: rozwój kultury, religii, wiedzy i sztuki; obrona orężna i prawna, administrowanie i rządzenia; planowanie produkcji i rozdział dóbr, przemysł i handel; praca na roli - fundament istnienia społeczności. Ci, którym powierzona jest piecza nad religią i kulturą oraz wiedzą (w umyśle hinduskim nie ma ścisłego między nimi rozgraniczenia), są w społeczeństwie najważniejsi, gdyż bez ich pracy odkrywczej i twórczej, bez gromadzenia zasobów wiedzy, bez utrwalania jej w umysłach jednostek tj. nauczania i szerzenia oświaty, poziomu społeczeństwa nie dałoby się wznosić a nawet utrzymać i nieuniknienie musiałby się wkrótce obniżyć i spaczyć. Obowiązkiem tej najwyższej Warny było odprawiania obrzędów religijnych, gromadzenie ksiąg i manuskryptów, studia nad filozofią, literaturą, tak religijną jak świecką, pisanie podręczników, porady teoretyczne i fachowe, a zwłaszcza czuwanie nad słuszną interpretacją praw i sprawiedliwym ich stosowaniem przez władców i książąt; toteż na dworach królewskich zawsze był uczony w piśmie i znawca moralnego prawa, jako doradca i przyjaciel władcy, ostatnia instancja w wypadkach spornych i niejasnych. Praca w tej Warnie była uważana za tak zaszczytną iż specjalne, uświęcone tradycją prawo, oddalało od niej niepowołanych i niegodnych, gdyż opiewało iż pracownicy tej Warny muszą być ubodzy do końca życia, pozostając na utrzymaniu społecznym; żadne zdobywanie fortuny ani praca zarobkowa nie były w niej pierwotnie dozwolone. Jednym z najważniejszych obowiązków w tej Warnie Braminów było nauczanie i wychowywanie młodzieży. Wykształcenie, w teorii było otwarte dla każdego, choć w praktyce korzystali z niego mężczyźni, a z kobiet tylko wdowy. Chłopca w siódmym roku życia powierzano pieczy nauczyciela - Guru - z którym mieszkał, zazwyczaj na ustroniu i którego domowe życie dzielił, wywdzięczając się za naukę pracą domową, gromadzeniem opału, opieką nad krowami itp. Uczył się zasad religii i prawego życia, czytania, pisania, śpiewania hymnów, zasad higieny, ćwiczeń fizycznych i pamięciowych, oraz praktyk religijnych i duchowych, ale nade wszystko zdobywał wśród atmosfery domu nauczyciela i pod wpływem jego osobistego przykładu, tę nieuchwytną a wszechstronna harmonię, która jest wyrazem wewnętrznej kultury. Chłopak pozostawał w domu nauczyciela do 25-ego roku życia, po czym wracał do domu rodziców, gotów do podjęcia nowych społecznych obowiązków. Za lata nauki i utrzymania należało się nauczycielowi wynagrodzenie (Dakszina) wysokość jego zależała od zamożności rodziców. Dług ten był uważany za tak święty iż sieroty lub dzieci ubogich rodziców, miały prawo i obowiązek zbierania po ludziach datków na Dakszinę. O Dharmie tej Warny i cechach przez nią wymaganych, mówi się szczegółowo w XVIII rozdziale Gity. Następna Warna - Kszatriów, miała za zadanie obronę społeczności przed wrogiem i wszelkim zewnętrznym niebezpieczeństwem, zarówno dzikim zwierzem, zbrojnym najazdem nieprzyjaciela jak i niszczącymi żywiołami przyrody (posuchą, powodzią itp.). to też była to klasa nie tylko rycerzy i wojowników powołanych w każdej chwili "Potrzeby" do złożenia ofiary z życia i mienia - podobnie jak dawne rycerstwo - ale i administratorów i rządców, dbałych o utrzymanie społecznego ładu, o rozumne stosowanie prawa, o opiekę nad jednostka i organizacją gromady, o popieranie wszystkiego co służy jej rozwojowi, rzemiosł, sztuk, nauki i filozofii. Historia Indii obfituje w najwspanialsze przykłady bohaterstwa na polu bitwy i w zmaganiach z wrogiem przedstawicieli tej Warny, zarówno jak w niezrównane przykłady genialnych władców, którzy w odległych wiekach, gdy Europa była pogrążona w mroku i barbarzyństwie, rządzili rozumnie, z szerokością pojęć i humanitaryzmem przewyższającym nieraz znacznie naszą współczesność. Np. król Czandragupta Moria w czwartym wieku przed Chrystusem organizuje swe olbrzymie królestwo na zasadzie samorządu nie tylko prowincji i miast ale i wsi, które się stają małymi republikami wiejskimi rządzonymi przez obieralną Radę Pięciu "Panczajat", które przetrwały prawie dwa tysiąclecia i były podwaliną potęgi i kultury Indii; a słynny Asoka w trzecim wieku przed Chrystusem, nie tylko buduje sieć nowych dróg wysadzanych drzewami, "by cieniem darzyły ludzi i zwierzęta", zakłada nowe stawy, zbiorniki wody, liczne schroniska dla podróżnych i darmowe zajazdy, a także to co byśmy dziś nazwali "Przychodnią" dla chorych, z rozdawnictwem lekarstw i darmowymi poradami, ale nawet instytucje którymi dziś jeszcze mało społeczeństw może się poszczycić jak... szpitale dla zwierząt. Wojny odbywały się w owych czasach wedle ściśle przestrzeganych praw. Szczegółowe przepisy ograniczały ruchy wojsk, wyznaczały tereny na pola bitew, lokalizowały operacje wojenne tak, by nie przeszkadzały pracy na roli i nie przerywały żniw. Obowiązek walki orężnej należał tylko do Warny Kszatriów, inne Warny nie miały ani prawa ani potrzeby imać się oręża, gdyż Dharma ich wymagała innej służby. Żadna akcja wojenna nie mogła się zwrócić przeciw cywilnej ludności, a maltretowanie jej przez wojsko było w ogóle nie znane. Po zakończeniu bitwy zwycięski książę przyjmował delegacje ludności, która mu przedstawiała swe petycje i prośby, pewna, że nie będą zlekceważone. Wysokość podatków była wyznaczona pradawnym zwyczajem, którego nikt, nawet największy zwycięzca, nie miał prawa ani mocy naruszyć. Zwycięstwo na polu bitew określało właściwie tylko kto zostaje naczelnym księciem danego kraju czy prowincji. Zwyciężony książę pozostawał zazwyczaj na swym dawnym tronie, choć już nie jako niepodległy władca, a jako lennik zwycięzcy. Obowiązkiem panującego było zużywanie wszystkich dochodów na dobro publiczne, a wszelkie nadwyżki w skarbie powinny były być co pewien czas, zazwyczaj co 5 lat, obracane na roboty publiczne i ulepszenia mające służyć wszystkim oraz rozdawane Braminom, wędrownym mnichom, ubogim i sierotom. Na wynagrodzenie Kszatriów składały się daniny miast oraz łup wojenny. Trzecia Warna to Wajszjowie czyli kupcy, przemysłowcy, rzemieślnicy i właściciele ziemscy. Była to klasa produkująca, której obowiązkiem było zabiegać o materialny dobrobyt społeczności, musiała tak planować produkcję i tak nią kierować, by skarb państwa był zawsze pełen, by dochód wielokrotnie przewyższał rozchody. Dharmą tej Warny było zdobywanie i gromadzenie bogactw, aby się nimi dzielić z innymi i obracać na dobro społeczne. Ubóstwo w niej w przeciwieństwie do pierwszej, w której było ono obowiązkiem, uważano za niezgodne z powołaniem. Własność prywatna zresztą była w wielu wypadkach ograniczana, instytucje użyteczności publicznej lub specjalnie ważnej dla życia społecznego, nie mogły pozostawać w posiadaniu prywatnym, drogi, mosty, szpitale, schroniska - tzw. Dharmaszale - uczelnie itd., były własnością publiczną, ale fundowanie ich własnym kosztem, jako dar dla społeczności było jednym z obowiązków i przywilejów Wajszjów. Swoje niezmierne bogactwo, dobrobyt mas trwający przeszło 3000 lat, aż do pojawienia się Anglików, olbrzymi rozkwit przemysłu i handlu, nagromadzenie bogactw o których wspominają liczni podróżnicy chińscy jak i historycy rzymscy i greccy w IV w. Przed Chrystusem, zawdzięczały Indie tej Warnie. Pliniusz starszy w 77 roku po Chrystusie mówi o sumie 100.000.000 sesterji płynących rok rocznie z Cesarstwa rzymskiego do Indii za ich wspaniałe wyroby, nie mające w owych czasach równych sobie na ziemi. Handel z zamorskimi krajami tak na wschodzie jak na zachodzie kwitnął od tysięcy lat. Wiele przedstawicieli tej potężnej trzeciej Warny posiadało nawet swe własne flotylle handlowe. Tylko liczna i zasobna klasa rzemieślników mogła stanowić podstawę tak wielkiego dobrobytu i zasilać odpowiednio istnienie bogatych przemysłowych i kupieckich klas. Istotnie zarówno część Wajszjów oddająca się rękodziełom o wysokim artystycznym poziomie, jak i następna Warna stanowiły tak zdrową i mocną podstawę. Czwarta Warna Szudrów składała się z tych, których rozwój umysłowy nie pozwalał jeszcze na wypełnianie żadnych trudnych funkcji społecznych i kierowniczych, czy to w przemyśle czy w administracji; z ludzi prostych, którzy nie sięgali myślą poza troski i radości osobiste codziennego dnia, lecz mogli posiadać cenne talenta wyrażające się w sztuce ludowej. Praca fizyczna, życie codzienne, drobne przyjemności społeczne i artystyczne najzupełniej im wystarczały do szczęścia i dalszego rozwoju. Grupie tej powierzona była niemal cała praca czysto fizyczna tak ważna dla społeczeństwa, a więc uprawa roli, hodowla bydła, różne rodzaje rzemiosł (przędzalnictwo, tkactwo, rycie w kamieniu i drzewie itd.) roboty budowlane, drogowe, oraz służba domowa. Z natury rzeczy wiedza, sztuka i rzemiosła przekazywane były z ojca na syna, z drugiej strony hinduski system rodziny gromadnej, kolektywnej nie pozwalał na wyraźne odseparowanie pracy każdej jednostki. Wszyscy brali udział w pracy głowy rodziny, a po jego śmierci synowie i zięciowie dalej pracowali w tym samym fachu, rozwijając go i doskonaląc. Dziedziczność powołań i fachów stała się zatem faktycznym aczkolwiek nie pisanym prawem. Z biegiem czasu prawo to zakrzepło i przyczyniło się znacznie do zacieśnienia Warn, bowiem początkowo były one otwarte dla każdego kto posiadał zdolności i zamiłowanie odpowiadające każdej z nich, kogo pociągało do poszczególnych Dharm rzetelne powołanie; po wiekach wyrodziły się jednak w system kast dziedzicznych z mnóstwem poddziałów i zamkniętych w sobie gromad, czasem podobnych do naszych dawnych cechów, aż poczęły opierać się więcej na ograniczeniach w zawieraniu małżeństw (starożytne pojęcie eugeniki), oraz zakazie wspólnego spożywania posiłków, aniżeli na zróżnicowaniu funkcji. Ten ostatni zresztą zakaz mający swe dawne głębokie tradycje, a który przetrwał do dziś dnia, odnosił się głównie do tzw. "poza-kastowych", przez uprzejmość zwanych dzisiaj "piątą kastą", która powstała z niedobitków najprymitywniejszych plemion tubylczych z czasów gdy Ariowie przybyli do Indii, oraz z "wyrzutków" dosłownie, społeczeństwa tj. ludzi wyeliminowanych ze swej kasty, za jakiekolwiek wykroczenia przeciw gromadzie, lub wprost czyny z Dharmą jej niezgodne. Los owych poza-kastowych był w przeciągu wielu wieków bardzo ciężki i dopiero współcześni reformatorzy z Gandhim na czele, przeprowadzili energiczne ich równouprawnienie.
Jeśli chodzi o zróżnicowanie funkcji społecznych to dziś jedynie kasta Braminów zachowała coś z dawnej tradycji i specjalizacji w sprawach religijnych, rytualnych, filozoficznych i naukowych. Natomiast inne kategorie pracy i służby roztopiły się w ogólnym społecznym chaosie, który jest uważany przez znawców Ksiąg świętych za jedną z niszczących cech ciemnego wieku, wieku upadku moralnego (Kali Juga), który panuje teraz nad światem,. Ciekawym zjawiskiem współczesnym jest silny rozrost i wzmocnienie się kasty Szudrów, przeważnie małorolnych lub bezrolnych chłopów, którzy powoli lecz stale wypierają inne kasty nie tylko z posiadania ziemi, ale i z handlu i przemysłu, a nawet wchodzą powoli do urzędów choć w tych ostatnich Bramini jeszcze przeważają i celuje sprytem i inteligencją. Na ogół jednak zaznaczyć się daje tendencja Braminów w kastę wyłącznie kapłańską, a pomieszaniu się innych kast w bezbarwny - lub wielobarwny - tłum ludzki, podobny do społeczeństw europejskich.
Gdyby genialni przywódcy nowych Indii chcieli budować społeczeństwo swej wyzwolonej ojczyzny według jej pradawnych tradycji, musieliby dążyć do głębokiego przeobrażenia i odrodzenia systemu kast w duchu starodawnych Warn, opierając je wyłącznie na psychologicznych podstawach tj. Zdolnościach i zamiłowaniach, otwierając je dla wszystkich wedle ich powołań i moralnych zasług, a wówczas dawny ideał poczwórnej budowy organizmu społecznego (Czaturwarna) mógłby jaśnieć na nowo o oddać jeszcze Indiom i światu niespożyte usługi. Na razie większość reformatorów induskich idzie raczej w kierunku zniwelowania kast, chociaż siłą tradycji w życiu codziennym znajdują one jeszcze ogromne miejsce i duże mają znaczenie.

Sanjasin
To słowo sanskryckie zawiera w sobie pojęcie wyrzeczenia się wszystkiego, zerwania i odejścia od świta dla skupienia się na pracy duchowej. Jest to czwarta z czterech Aszram, czyli okresów na jakie Hinduizm dzieli ludzkie życie. Wstępem jest okres przed urodzeniem, błogosławiony dwoma bardzo pięknymi rytuałami, dziś niemal nie używanymi, oraz dzieciństwo do lat siedmiu, wolne od wszelkich obowiązków, radosne i swobodne. Okres następny od 7 do 25 roku życia, poświęcony jest przyswajaniu wiedzy Brahmaczari (sztuki prawdy) i wszechstronnemu rozwojowi fizycznych, moralnych, umysłowych i duchowych sił. Obowiązki tego okresu były liczne i trudne, reguła życia surowa, niemal zakonna, najprostsze pożywienie a najskromniejsza odzież, twarde posłanie, wytężona praca i całkowite opanowanie zmysłów, a nawet wszelkich myśli o sprawach płci, było wymagane i przestrzegane. Pojęcia hinduskie o płci są bardzo różne od zachodnich. Nie kryje się nigdy przed dziećmi obiektywnych faktów, uważa się je nie tylko za prostą i piękną część przyrody, ale równie jak ona święta; okres dojrzewania otacza się opieka i troska, a dojrzałość dziewczęcia święci się pięknym rytuałem przywołującym błogosławieństwo Aniołów na przyszłe jej macierzyństwo. Małżeństwo, ojcostwo i macierzyństwo stawia się na piedestale, otacza czcią; uprzednia czystość chłopca jak i dziewczyny uważana jest niemal za równie ważną; wszelkie stosunki poza małżeńskie są do dziś dnia w wielu sferach uważane za odrażające.
W okresie przyswajania wiedzy, celibat obejmujący czystość myśli i uczuć, uważało się za nieodzowny warunek pełnego i harmonijnego rozwoju, zarówno władz fizycznych jak umysłowych i duchowych. Było to od wieków aksjomatem dla umysłowości hinduskiej, która zawsze uważała iż prawdziwie głębokie studia kończą się z chwilą, gdy młodzieniec wchodzi w obowiązki małżeńskie; samo słowo "Brahmaczari" oznacza także nieodłączną od szukania prawdy - czystość i najczęściej w tym znaczeniu bywa używane. Sama wstrzemięźliwość i opanowanie fizyczne gdy nie towarzyszy im czystość uczuć i wyobraźni, są uważane za gorsze od rozpusty i bardziej od niej w swych psychicznych skutkach szkodliwe. To też w wychowaniu zwracano uwagę na obie dziedziny i pomagano uczniowi szczerze w zdobywaniu umiejętności kierowania swymi fizycznymi, zarówno jak i psychicznymi energiami. Spartańskie zwyczaje, lekkie i harmonijne odżywianie, dużo ruchu, specjalny system gimnastyki - tylko Indiom znany - a mający ogromny wpływ na gruczoły i organa wewnętrzne; oraz skupienie uwagi i zainteresowań wyżej, na dziedzinę wiedzy i ducha, pomagały od wieków i do dziś dnia chłopcom hinduskim zachowywać tę świeżą czystość fizyczno-psychiczną, mało znaną ich rówieśnikom na Zachodzie.
Znaczną pomocą w zachowaniu tej czystości i opanowania jest też dawny, do dziś dnia panujący zwyczaj społeczny, iż kobiety poza rodziną mało właściwie przebywają w towarzystwie mężczyzn. Po okresie studiów przychodził następny zwany Grahasta - życia rodzinnego i pracy zarobkowej. Dług zaciągnięty wobec społeczności podczas dziecinnych i młodzieńczych lat musiał być teraz spłacony. Pierwszym i głównym obowiązkiem wszystkich Warn w tym okresie było przysparzanie krajowi nowych obywateli, wychowywanie następców w rodzinie; to też przynajmniej jeden syn jest nie tylko pragnieniem ale i religijnym obowiązkiem każdego hindusa, a bezdzietność uprawnia do powtórnego małżeństwa, którego ideał jest bardzo różny od zachodniego. Żonę wybierają rodzice, skrzętnie badając jej rodowód, poziom moralny i społeczny rodu i materialny rodziny, posag jest bowiem sprawą też doniosłą. Pierwsza ceremonia, właściwie narzeczeństwa, odbywa się na parę lub nawet wiele lat przed ukończeniem studiów, ale drugi, właściwy ślub, dopiero po powrocie w dom rodzicielski. Żona zwie się Dharmapati - czyli towarzyszką w spełnianiu Dharmy, współpracowniczką w każdym życiowym zadaniu, współuczestniczką każdego obowiązku, wyrazem tej idei są rytuały tego okresu, których mężczyzna nie może wypełniać sam, są one zadaniem obojga. Wybieranie żony przez rodziców nie razi umysłu hinduskiego, małżeństwo jest bowiem kwestią społeczną i religijną, a nie jak na zachodzie indywidualną; miłość jest funkcją ducha, miłość i płeć nie są tak ściśle związane w pojęciu hindusów, każdy wie że partnerka tym samym prawom posłuszna we wszelkiej pracy stanie przy nim i bezwzględnie wierności mu dochowa. Miłość przychodzi później, wzbogaca się też wciąż wspólnymi troskami i radościami, na najgłębszym poczuciu wspólnej drogi i życiowego posłannictwa oparta, oraz na niezmiernym szacunku i zaufaniu, poczuciu wspólności i zależności wzajemnej. Żona ma być dosłownie pomocą w wypełnianiu Dharmy uzależnionej od Warny męża. Wspaniałe są przykłady żon Kszatriów, rycerzy, które ich posyłały na bój aż do zaparcia się całkowitego siebie, lub przy nich walczyły; albo Braminów dzielące radośnie ubóstwo mężów, zmieniające się w wielkie jałmużniczki i służebnice. Cześć jaką Hindusi otaczają żonę i matkę nie ma sobie równej, chyba w naszych starych polskich domach można było znaleźć podobną. Żona hinduska jest istotnie towarzyszką, przyjacielem, a niekiedy i nauczycielem - Guru - swego męża, kierując się zawsze sercem, intuicja i najgłębszą czcią. Umiarkowanie płciowe jest i w małżeństwie zalecane i najczęściej przestrzegane, liczne przepisy religijne i zwyczajowe określają najlepsze miesiące i tygodnie dla poczęcia dziecka. Ideałem, który od wieków stawiały święte księgi, a dziś powtarzał Gandhi, jest współżycie małżonków tylko tyle razy ile dzieci mieć pragną, nie jest to zresztą przestrzegane poza uczniami Gandhiego i bardzo religijnymi ludźmi. Okres Grahasty z jego pracą społeczną i spełnianiem najpierwszych ze swej Warny wynikających obowiązków, jest uważany za najważniejszy nie tylko społecznie, ale i indywidualne, od niego bowiem zależy okres następny. Gdy synowie już są dorośli i można im przekazać wszystkie rodowe obowiązki i odpowiedzialność za młodszych w rodzinie, dotychczasowy Grahasta - człowiek rodziny - ma prawo wejść w nowy okres życia, gdy zwał się Wanaprasta - mieszkańcem lasu, gdyż opuszczał wówczas swój dom, zazwyczaj w towarzystwie żony, odtąd traktowanej jako siostra, budował sobie chatkę w puszczy lub zacisznym ustroniu, nad rzeką czy w górach i tu oddawał się studiom nad filozofią, rozmyślaniom religijnym i ćwiczeniom Jogi. Życie prowadził proste, żywił się owocami i jarzynami, co pomagało do zharmonizowania organizmu i przygotowania go do oświecenia, które miało otworzyć przed nim drogę do wyzwolenie duchowego. Nieraz zamiast budować oddzielną chatę osiedlał się w pobliżu jakiegoś wielkiego mędrca lub świętego, których do dziś dnia w Indiach nie brak. W naszych czasach ten ostatni zwyczaj przeważa. Po pięciu, dziesięciu latach takiego skupionego, ascetycznego życia, mógł być gotów do następnego kroku tj. Sanjasy, czyli ostatecznego zerwania ze światem. Żegnał wówczas swą wierną towarzyszkę-przyjaciela, żona wracała do rodziny, zwracał wszelkie oznaki swej Warny wzniósł się bowiem już ponad nią, przyodziewał oranżowo-płową szatę oczyszczenia i ubóstwa i ruszał z miseczką żebraczą w świat. Bezdomny, bezimienny, z niczym doczesnym nie związany, miał odtąd jeden cel: znaleźć prawdę, zjednoczyć się z Bogiem; wolny od jakichkolwiek społecznych a nawet religijnych obowiązków, wolny od wszelkich Dharm. Wszystko inne dlań znikało, zapatrzony w jedno, zdążał jak strzała w najwyższą duchowość w Wyzwolenie.

Joga
Hinduizm podchodzi z nieco innego punktu do zagadnień metafizycznych aniżeli inne religie. Kosmogonia i hierarchia duchów, pojęcie Stwórcy i stworzenia, Władcy i rządzonych przezeń światów lub Ojca i dzieci są o wiele wyraźniejsze i silniej podkreślone w innych religiach, nie wyłączając chrześcijańskiej, opierającej się na Starym Testamencie i greckiej filozofii, aniżeli w Hinduizmie. Metafizyka hinduska mniej się troszczy o pochodzenie i stworzenie świata, aniżeli o zagadnienia samej świadomości; na niezbitym fakcie jej istnienia buduje swe dociekania. Drugą charakterystyczna i od wszystkich innych religii prócz Buddyzmu, wyróżniającą się cechą Hinduizmu jest jego eksperymentalność. Hinduizm nie ma dogmatów; żeby doń należeć nie potrzebne jest przyjęcie żadnego wyznania wiary, natomiast konieczne jest zobowiązanie się od życia wedle pewnych reguł postępowania. Szukanie prawdy pozostawia się wysiłkowi jednostki, jako temat do rozmyślań, badań i doświadczeń; a Księgi święte są uważane za bezcenne zapiski tych, którzy własnym doświadczeniem Prawdę poznali, lub na drodze do niej tak daleko zaszli, że wiedza jaką zdobyli może być użytecznym drogowskazem dla innych. Nie znaczy to by w Księgach świętych nie było rozdziałów dotyczących kosmogonii, rytuałów i obrzędów, lecz mniej przywiązuje się do nich wagi, za mniej żywotne uważa, aniżeli te, które mówią o szukaniu Prawdy w drodze eksperymentalnej. Droga ta wedle Hinduizmu zacząć się musi od oczyszczenia całej natury, od wyrobienia charakteru i przygotowania fizycznego ciała do żmudnego i niebezpiecznego wysiłku, który jest konieczny by móc przygotować się do bezpośredniego postrzegania metafizycznych i mistycznych prawd (tj. prawd dotyczących świata w nas i świata poza nami). Powołanym do tego wysiłku może być każdy, byle ożywiało go gorące a bezkompromisowe pragnienie znalezienia prawdy; pragnienie tak silne, tak pochłaniające, by człowiek zobojętniał na wszystko co bezpośrednio do niej nie prowadzi. Obojętność na wszystko co w szukaniu tym nie jest pomocne jest pierwszym krokiem na tej drodze szukania, zwanej Jogą. Następnym jest urobienie charakteru według pięciu prawideł postępowania i przyzwyczajenie się do życia w duchu całkowitego wyrzeczenia. Oto reguły według których powinien żyć Jogi:
1. Ahimsa - nie odbieranie życia i nie przyczynianie bólu ni krzywdy żadnej żywej istocie.
2. Satja - prawda, unikanie wszelkiego kłamstwa, wprowadzania w błąd, nieścisłości.
3. Asteja - wyzbycie się pożądania jakichkolwiek przedmiotów ułatwiających lub uprzyjemniających życie, a nawet pragnienia samego życia tj. fizycznego istnienia.
4. Brahmaczaria - celibat; całkowita czystość w życiu fizycznym.
5. Apawigraha - ubóstwo, zadawalanie się małym, ograniczanie swych potrzeb do minimum koniecznego dla zachowania zdrowia.
Wraz z usiłowaniem uregulowania całego swego życia wedle tych wskazań powinien też przyjąć dyscyplinę wewnętrzną, znaną pod ogólnym mianem Nijama, a składającą się również z pięciu cnót:
1. Siaucza - czystość myśli, uczuć, pragnień, bezinteresowność i bezosobistość.
2. Titiksza - pogoda, zadowolenie z każdej rzeczy jaką nam życie przynosi, przyjmowanie złego czy dobrego zawsze z uśmiechem.
3. Tapasja - wewnętrzny intensywny wysiłek - skupienie myśli, nie rozpraszanie jej na żadne szczegóły, koncentrując ją z całą mocą ku jednemu celowi. Tapas jest uważany za podstawę Jogi, potęgę, która zwycięża wszelkie przeszkody, to jakby samo-ofiarny płomień wewnętrzny. Znane jest zdanie: "Tapasem Brahman stwarza świat".
4. Smarna - studia, wczytywanie się w teksty metafizycznych i religijnych ksiąg.
5. Szradha - wiara w Boga, zaufanie do swego Guru, jak i wiara w siebie, w prawa kosmiczne i psychologiczne, dzięki którym żaden wysiłek nie ginie i wcześniej czy później musi przynieść pożądany skutek.
Dla przygotowania organizmu fizycznego do trudnych praktyk podczas których nie powinien być przeszkodą, służy specjalny induski system Asanów tj. pozycji ciała z których dużej ilości (84) z 5 lub 6 praktykuje się od początku; chodzi o przyzwyczajenie ciała do pozycji siedzącej, wygodnej, a nie skłaniającej do snu, w której mogłoby trwać długie godziny bez zakłócania krążenia prądów żywotnych i obiegu krwi oraz działania soków trawiennych. Jogowie hinduscy ćwiczą się zazwyczaj w paru odmianach pozycji siedzącej ze skrzyżowanymi nogami; (Sukf-asana, Sidhasana, Padmasana) a mistycy muzułmańscy (szkoła sufizmu) lubią pozycję siedzącą z kolanami podniesionymi do podbródka, a rękoma skrzyżowanymi na kolanach. Następną pracą mającą niezmiernie ważna znaczenie jest tzw. - Pranajama, nauka oddechu i kierowania prądami żywotnej energii. Jest to nauka trudna i długa, ale możliwości jej są niemal nieograniczone; bardzo niebezpieczna , bowiem nieumiejętne stosowanie trudniejszych ćwiczeń może prowadzić nie tylko do choroby serca, ale i poważnych zaburzeń nerwowych, toteż tylko pod osobistym kierunkiem Guru - tj. nauczyciela w Jodze - wchodzi się w jej bardziej złożone arkana, a prowadzą one do wielu tzw. "cudów", jak unoszenie się w powietrzu, chodzenie po wodzie lub rozżarzonych węglach, przedłużanie własnowolnie życia, itd. co należy do rozwoju psychicznych utajonych w człowieku władz, ale może nie mieć nic wspólnego z prawdziwą Jogą Ducha; rozwijanie tych psychicznych władz należy do tzw. Hata-jogi, która nie zalicza się do Jogi duchowej, choć ma ten sam cel.
Proste, początkowe ćwiczenia Pranajamy mogą być dostępne dla każdego, a uregulowanie oddechu tak aby się stał samorzutnie równy, cichy i głęboki, jest nieodzownym wstępem do ćwiczeń myślowych, zwanych Pratiahara, w których chodzi o opanowanie myśli, eliminując z niej wszystko zbędne, znikome i nieistotne, odrywając i odwracając ją niejako od wszystkiego co nie jest potrzebne i pomocne w szukaniu Prawdy i pracy Jogi. Ćwiczenia te prowadzą do następnego etapu, gdy myśl uczy się skupiać na jednym przedmiocie z wykluczeniem całkowitym innych - jest to tak zwana Dharana; dopiero osiągnąwszy dużą umiejętność takiej koncentracji można przejść do stadium następnego, zwanego Djanam, czyli medytacja właściwa. Chodzi w niej o utrzymanie przed "okiem myśli" jednego przedmiotu, zdania, cnoty, rozpatrując je ze wszystkich stron, wnikając w rdzenną ich naturę i utajone "Słowo"; odkrywa coraz nowe, dotąd nieuchwytne ich znaczenia i aspekty; jednocząc się z nimi świadomością. Tematy medytacji są zazwyczaj religijne i metafizyczne - a wgłębianie się takie i łączenie się z nimi prowadzi do ich poznania własnym wewnętrznym doświadczeniem, do rozszerzania się świadomości w to nad czym rozmyślamy. Gdy się już dużą osiągnie wprawę w medytacji po latach regularnych codziennych ćwiczeń, może się poznać jej wyższe stadia tzw. Samadhi, gdy wszelki ruch myśli ustaje, wszelkie myślowe funkcje zawisają w ciszy, umysł zmienia się jakby w taflę nieruchomą wód, a świadomość trwa w zjednoczeniu z tym, do czego poprzednio zbliżała się myślą. Nie ma polskiego wyrażenia dla ścisłego oddania słowa Samadhi - zagłębianie się, zapatrzenie, pogrążenie, stopienie się, zachwycenie, zjednoczenie, utożsamienie, ekstaza - wszystkie oddają tylko w przybliżeniu wieloznaczną treść Słowa Samadhi. Najbardziej charakterystyczną cechą tego stanu jest owo całkowite uciszenie myśli i uczuć, zawiśnięcie jakby w bezruchu, w samym bycie, brak poczucia dwoistości: "ja i ...", a nawet w ogóle "ja", trwanie w bezmiarze, w ogromie tak konkretnym i rzeczywistym, że nasze fizyczne istnienie staje się wobec niego cieniem. Wielu świętych i mistyków różnych religii usiłowało oddać w słowach to niezrównane doświadczenie wewnętrzne, a w Indiach spotyka się setki Jogów, którzy je znają. Stan ten odbija się w fizycznym znieruchomieniu, oddech staje się powolny i głęboki, jakby wewnętrzny - mówi się o nim w klasycznych dziełach o Jodze iż: "podczas Samadhi oddech zamyka się w sercu"; oczy są zamknięte, rzadziej wpółprzymknięte, niewidzące, powieki nie mrugają, wszystkie zmysły są zupełnie nie wrażliwe na żadne bodźce z zewnątrz, całe ciało wygląda jak pogrążone w głębokim, zwykłym śnie, z tą różnicą, że postawa siedząca jest niezmiennie zachowana. Żadne dźwięki, nawet gwałtowne nie docierają do świadomości, która zdaje się być skoncentrowana poza ciałem. Nagłe i gwałtowne obudzenie człowieka z takiego stanu jest niezmiernie niebezpieczne, powoduje nieraz śmierć.
Wszystkie poważniejsze ćwiczenia Jogi, o których tu mowa, odbywają się zazwyczaj pod kierunkiem Guru - człowieka, który sam przeszedł już wszystkie jej etapy, który może czuwać i obserwować wszechstronnie stany psychiczne i doświadczenia ucznia, umiejąc czytać w jego myślach, uczuciach, pobudkach itd. W rzadkich wypadkach Guru kieruje uczniem na odległość, porozumienie jest wówczas psychiczne, ale aby było wyraźne i jasne wymaga dużego przygotowania ze strony ucznia; na nieco niższym poziomie Guru działa poprzez intuicję ucznia, ale zachodzi wówczas możliwość nieścisłości myślowej jego wskazań. Celem całej żmudnej pracy Jogi jest oddzielenie świadomości od wszystkiego co jest na zewnątrz lub co wynika z zewnętrznych kontaktów, uwolnienie jej od utożsamiania się z ciałem, od złudnych pojęć o sobie i świecie i powrót do swego Źródła.
Świadomość - Duch - jest zawsze niepodzielna, jest ona podstawą wszelkiej ciągłości myśli i poczucia ja, umożliwia pamięć i sumienie, wypływające z poczucia indywidualności.
W wyższych i najwyższych stopniach Jogi - tzw. Sawikalpa i Nirwikalpa Samadhi - poznaje się bezpośrednim doświadczeniem iż świadomość nasza - tj. Duch - jest wieczna, niezniszczalna, samoistna, niezmienna, samośiwetlna i dla istnienia swego żadnych nie potrzebująca dowodów.
Na uwagę sceptyk, że świadomość się przecież przerywa podczas snu, omdlenia, pod wpływem narkozy i ze śmiercią, jakże więc możne mówić o jej niezniszczalności, Jogowie hinduscy, z lekkim wzruszeniem ramion, odpowiadają że przy dobrej woli i pewnej ilości pracy, każdy się może przekonać, że te okresy nieświadomości są tylko pozorne, że Świadomość tak samo istnieje podczas nich jak wpierw, jedynie pamięć się zatraca, jakby łącznik pomiędzy nią a fizycznym organizmem rozluźniał się lub zrywał. Nie potrzeba zbyt długich ćwiczeń by zmniejszyć przerwy w świadomości pomiędzy jawą a snem, by utrzymać ciągłość jej zarówno w dzień jak w nocy. A przy dalszej pracy i rozwoju, okresy pomiędzy śmiercią a narodzeniem przestają również być spowite mrokiem; pamięć nie przerywa się, jedno życie staję się świadomym dalszym ciągiem poprzedniego, a okresy pomiędzy nimi są wypełnione życiem, z którego świadomość może również jasno zdawać sprawę i nie zatracać o nich pamięci. Całkowita ciągłość świadomości bez względu na to co się dzieje z ciałem fizycznym, czy ponad fizycznymi (tj. przewodnikami myśli i uczuć) a nawet z całym światem wokół nas - który ma też swoje "dnie i noce" - może być udziałem tylko tych, którzy doszli do szczytów Jogi i zjednoczyli się z najwyższą Rzeczywistością, czyli osiągnęli Nirwanę, pogrążając się w Bycie Absolutnym.

strona główna